221
تاريخ حديث شيعه 2

به احتمال قوی‌ عقل‌گرایی افراطی و بی‌اعتنایی به نقل در قرن هشتم تا دهم هجری موجب پدید آمدن نظریه تفریطی اخباریان در این زمینه شده است. زیرا هر افراط‌گری، تفریطی را نیز به دنبال خود دارد.۱ سخت گیری صاحب مدارک و صاحب معالم در تصحیح اخبار و ردّ روایات ضعیف هم در پیدایش زمینه‌های توجه به روایات در شخصیت ملا محمد امین استر آبادی بی‌تأثیر نبوده است به ویژه آنکه وی شاگرد آن دو بزرگوار بوده است.

آشنایی با ویژگیهای تفکر اخباریگری

ایده اصلی اخباریان این بود که تنها راه رسیدن به صلاح و فلاح، تمسک روایات معصومین علیهم السلام و دوری گزیدن از سایر منابع معرفتی است.
آنان، بر خلاف مجتهدان، اجماع و عقل و قرآنِ بدون تفسیر معصوم علیه السلام را شایسته احتجاج و استناد نمی‌دانستند. استرآبادی در توضیح این مجمل می‌نویسد:
روش صحیح نزد من، راهی است که اخباریان کهن پیموده‌اند. نظر آنان این بوده است که هر آنچه امت اسلامی تا روز قیامت به آن نیاز دارد، از جانب خداوند و از راه قطعی در اختیار او قرار گرفته است, حتی دیه جراحتی کوچک. و بسیاری از احکام و آموزه‌هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله با کتاب و سنّت برای ما آورده است، دچار نسخ و تقیید و تخصیص و تأویل است و این موارد نزد عترت طاهره به ودیعت نهاده شده است. علاوه بر آن، بیشتر آیات قرآن به گونه‌ای است که برای مردم عادی نامفهوم است. سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز همین حالت را دارد. بنابراین، ما برای دست‌یابی و شناخت احکام شرعی نظری، اصلی یا فرعی، چاره‌ای جز مراجعه و شنیدن از ائمه معصومین علیهم السلام نداریم. در نتیجه استنباط احکام نظری از ظاهر کتاب خدا و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه از ناحیه امامان علیهم السلام تبیین گردد و احوال آنها معلوم شود.
باید تا زمانی که تبیین معصومین به دست نیامده است، در متون قرآن و سنّت نبوی توقف و احتیاط نمود۲
.
توجه به این سخن ما را با بسیاری از مبانی فکری اخباریان آشنا می‌کند.
برخی از ویژگیهای تفکر اخباریگری از این قرار است:

1.. ر.ک: آیت الله بروجردی, حاشیه بر کفایة الأصول، مقدمه, ص ۳۶.

2.. الفوائد المدنیه، ص ۱۰۴.


تاريخ حديث شيعه 2
220

تاریخ گویای آن است که این تفکر در منطقه بحرین، طرفداران بیشتری یافت؛ به گونه‌ای که این سامان در دوره‌های بعد به مرکزی برای اخباریان تبدیل شد.
اگر چه لحن سخن اخباریان گاه با شدت و گاه با ملایمت همراه بود و برخی مانند شیخ عبدالله سَماهیچی و شیخ محمد اخباری به مجتهدان ناسزا می‌گفتند و برخی مانند شیخ یوسف بحرانی افرادی معتدل و میانه‌رو بودند، اما مبانی فکری ایشان پس از استرآبادی دچار تغییر و تحول چندانی نشد.
نگرش اخباریگری، به سبب جمود و پاسخ‌گو نبودن به نیازهای زمانه، امکان استمرار نداشت. بنابراین، در مقابل تفکر اصولی تاب مقاومت نیافت.

زمينه‌هاى پيدايش اخباریگرى

درباره زمینه‌های بروز تفکر اخباریگری، نظرات متفاوتی وجود دارد.
خود اخباریان مدعی وجود پاره‌ای از عناصر تأثیرگذار اهل سنّت در اصول فقه شیعه هستند و انگیزه جنبش خویش را زدودن این آثار می‌دانند.
برخی احتمال داده‌اند که ملا محمدامین، به هنگام سکونت در مکه، تحت تأثیر اندیشه‌های افراطی ابن‌حَزْم اَندلسی, از عالمان قرن پنجم فرقه ظاهریه اهل سنّت, قرار گرفته است.۱
برخی دیگر احتمال داده‌اند كه عقل‌گریزی اخباریان تحت تأثیر جنبش اروپایی طرفدار حس و تجربه سامان یافته است.۲
هیچ کدام از این احتمالات، با دلیل اثباتی همراه نیست؛ بنابراین، اثبات یا ابطال آنها امکان‌پذیر نیست. توجه به سخنان ملا امین استرآبادی و تعصب شدید او علیه اهل سنّت، نظریه اول را مستبعد می‌سازد. همچنین اهتمام به نقل و روایت و دوری گزیدن از هرچه غیر آن است، نظریه تأثیرگذاری حسّیون اروپا بر استرآبادی را نیز تضعیف می‌کند.

1.. یادنامۀ علامه مجلسی، ج ۲، ص ۲۷۰؛ به نقل از: دکتر محمدجعفر لنگرودی، مکتبهای حقوقی در اسلام، ص ۲۸۵.

2.. شهید مطهری، این احتمال را از حضرت آیت‌ الله بروجردی نقل کرده‌است؛ ر.ک: ده گفتار، ص ۷۰.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه 2
    تاریخ انتشار :
    1390
    پیوند معرفی کتاب :
    http://hadith.net/post/51687/
تعداد بازدید : 77135
صفحه از 304
پرینت  ارسال به