نقد و بررسی مبانی اخباریگری

مبانی اخباریان را به دو دسته می‌توان تقسیم کرد:
1. منابع معرفتی؛
2. روش دست‌یابی به آموزه‌های دینی.
در گروه اول, آنان تنها سنّت منقول از امامان علیهم السلام را منبع معرفتی می‌شمارند و کتاب، عقل و اجماع را مصدر معرفت نمی‌دانند.
در محدوده روش نیز روش اجتهادی را نقد و اجتهاد و تقلید، بهره‌گیری از علم اصول و بهره‌گیری از اصول عملیه را نفی می‌کنند.
اکنون به طور خلاصه، برخی از مهم‌ترین مبانی آنان را بررسی و نقد می‌کنیم. این بررسی می‌تواند شما را در نقد سایر پیش فرضهای اخباریان نیز یاری ‌کند.

الف) قرآن

حذف قرآن، که مهم‌ترین منبع معرفتی آموزه‌های دینی است، مهم‌ترین و خطرناک‌ترین شیوه در تفکر اخباریگری است. قرآن اصیل‌ترین سند مکتوب مسلمانان و تنها منبع قطعی الصدور آنان است که مورد قبول تمامی فرقه‌های اسلامی قرار گرفته است.
قرآن خود را کتاب هدایت معرفی کرده و آیات آن را بیان و مبین بر شمرده است:
(هَذَا بَيانٌ لِّلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِّلْمُتَّقِينَ)،^۱(وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانَاً لِّكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ).^۲
نکته مهم‌تر آنکه قرآن، مردمان و حتی غیرمسلمانان را به تفکر و تدبر در آیات قرآن ترغیب می‌کند و مى‌فرمايد:
( أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُها)^۳

9. اصول عملی عقلی هیچ گونه حجیتی ندارد، زیرا عقل شایستگی ورود به مباحث دقیق شرعی را ندارد. بنابراین، قبیح بودن «تکلیف ما لا یُطاق» و یا «عِقاب بِلا بیان» معلوم نیست. حتی اگر عقل انسانی این دو مورد را قبیح بشمارد، این فهم و درک عقل حجیت ندارد و قابل پذیرش نیست. نتیجه سخن آنکه اگر دلیل شرعی بر عدم عقاب بلا بیان وجود داشته باشد، آن دلیل حجت است و الاّ نمی‌توان به حکم عقل بر «قبح عقاب بلا بیان» استناد کرد و برائت شرعی را اثبات نمود.
10. چون برائت عقلی,^۱ مورد پذیرش نیست، بنابراین، اگر جواز یا عدم جواز عملی خاص، مشکوک باشد, آن عمل، مورد شبهه است و باید نسبت به آن احتیاط شود و آن عمل ترک شود. بر پایه این نظریه، کشیدن سیگار و قلیان حرام است، چون دلیل شرعی بر جواز آن وجود ندارد.^۲
11. اندیشیدن در مدلول نص و لوازم سخن معصومین علیهم السلام ناپسند است و باید از آن اجتناب شود. استناد به قرینه و سیاق و حیثیهای دیگر کلامی نیز صحیح نیست و نمی‌تواند مدرک حکم شرعی تلقی شود.
12. سازماندهی اصول فقه، به دست اهل سنّت بوده است که از منبع معرفتی معصومین علیهم السلام فاصله گرفته‌اند. روش اهل سنّت در پردازش علم اصول، مورد پذیرش معصومین علیهم السلام نبوده است و امامان علیهم السلام به صراحت با برخی از آن نظرات (همانند قیاس) مخالفت کرده‌اند؛ بنابراین، استناد به اصول فقه، استناد به اصولِ فاسده و کاسده است.^۳