ملامحسن فیض کاشانی (1091 ـ 1007 ﻫ)

در مباحث پیشین با زندگی‌نامه ملامحسن فیض آشنا شدیم. اکنون نگرش حدیثی او را بررسی می‌کنیم.
ملامحسن فیض کاشانی یکی از پایه‌های اصلی اخباریان معتدل در نظام فکری اخباریگری است. ایشان در بسیاری از نوشته‌های خویش، تمسک به اخبار و دوری گزیدن از اجتهاد غیرمأثور را مطرح و از آن دفاع کرده است.
مرحوم فیض کاشانی در مقدمه کتاب وافی، به تبیین این نظریه پرداخته و نوشته است:
پس از پایان دوره حضور و غیبت صغری، شیعیان با سنّیان همراه شدند و اصول فقه را از آنان برگرفتند. این اصول بر پایه تفکر اجتهادی سنّیان بنیان‌گذاری شده بود. مجتهدان سنّی، بسیاری از احکام شرعی را به عقل و رأی خویش استنباط می‌کردند و نظر خود را در کنار حکم خدا و رسول حجت می‌شمردند. برخی از شیعیان نیز روش استناد به اخبار را کنار نهاده و اجتهاد و استناد به آرای انسانی را جایز شمردند. آنان، آیات و روایات مربوط به منع از اجتهاد و عمل به آرا را تأویل نموده و نهی از پیروی از ظن را به مسائل اعتقادی مربوط دانستند. در نتیجه، تفکر اجتهادی در احکام و آرا اختلافهای شدیدی را پدید آورد و مقلدان آنان نیز به این تفرقه دچار شدند. در حالی که آنان می‌بایست به جای تقلید از مجتهد، از امام معصوم علیه السلام تقلید می‌کردند^۱.
فیض کاشانی (رحمة الله علیه) رساله‌های الأُصولُ الأصيله، الحقُ المُبین و سَفینةُ النَّجاة را برای تشریح دلایل خویش در گرایش به اخبار و دوری گزیدن از منابع معرفتی دیگر در بدست آوردن احکام شرعی نوشته است. برخی از عناوین و سرفصلهای کتاب الأصول الأصيله به شرح زیر است:
1. کسی که دین خویش را از کتاب خدا و اهل ‌بیت پیامبر صلی الله علیه و آله فرا گیرد، هرگز گمراه نخواهد شد. (استناد به سنت در کنار استناد به قرآن)
2. روایات معصومان علیهم السلام در مصادر حدیثی ما جمع‌آوری شده است.
3. اهل بیت علیهم السلام اصول و قواعدی را بیان کرده‌اند که با استفاده از آنها می‌توان فروع مختلف را تبیین کرد.

عالمان مشهور اخباری

تعداد دانشمندان اخباری، با توجه به فعالیت دویست ‌ساله اخباریان چندان پرشمار و چشم‌گیر نیست. این گروه معدود نیز خود به دو دسته اخباریان تندرو و اخباریان معتدل تقسیم می‌شوند. البته در این میان، برخی از افراد
نیز به غلط اخباری شمرده شده‌اند. ذکر این نکته شایسته است که میان اخبارگرایی و اخباری گری تفاوت اساسی وجود دارد. اخبارگرایی یعنی گرایش به روایات به عنوان یک منبع معرفتی می‌تواند با منابع معرفتی دیگر همچون قرآن اجماع و عقل، جمع شود در حالی که اخباری گری در حالت شدید خود، تمام منابع معرفتی دیگر را کنار می‌نهد و تنها منبع معرفتی شایسته را روایات اهل بیت می‌شمرد.^۱

ملاامین اَسترآبادی

در مباحث پیشین پیرامون شخصیت و اندیشه‌های ملاامین استرآبادی به تفصیل سخن گفتیم.

علامه محمدتقی مجلسی

او پدر علامه محمد‌باقر مجلسی و از شاگردان شیخ بهایی است. مجلسی اول به ستایش از تفکر ملاامین اَسترآبادی پرداخته و مبانی اخباریان را ستوده است. شرح‌نویسی او بر کتاب من لا یحضره الفقیه نیز از این دیدگاه نشئت گرفته است. اخباریان، خود را پیرو محدثان کهن شمرده است و به مکتب حدیثی قم، به ویژه شیخ صدوق (رحمة الله علیه)، اعتنا و احترام ویژه داشتند.. علامه محمدتقی مجلسی، در مواجه با مجتهدان، تندرویهای امین اَسترآبادی را ندارد. از این‌ رو، باید او را در گروه اخباریان معتدل و یا حتی متمایل به اخبارگرایان جای داد.