درآمد
از منظر تاریخ حدیث، سده‌های چهارم و پنجم هجری دورانی مهم و نقش‌آفرین برای حدیث و دیگر معارف شیعی به شمار می‌رود. پژوهشگران و دانشوران بزرگ حدیث شیعه، همچون شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، سید رضی و شیخ طوسی در این دوره می‌زیستند، کتب اربعه حدیثی شیعه در این دوران نگارش یافتند، علاوه بر آن صدها کتاب حدیثی و پیرامونِ حدیثی دیگر نیز محصول این دوران هستند. اکنون باید دید این پدیده خجسته، یعنی فزونی، تنوع و گرمی بازار تلاشهای حدیثی و به بار نشستن آنها، چگونه حاصل شده است و چرا پس از نیمه دوم سده پنجم (450 هجری به بعد) این پدیده استمرار نیافت. به نظر می‌رسد که مهم‌ترین عامل در این زمینه، مساعد بودن شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن دوران است که بستری مناسب برای این‌گونه تلاشها فراهم کرده بود.
نگاهی به فضای سیاسی این دوران
با سپری شدن سده سوم و آغاز سده چهارم از اقتدار، ابهت و عظمت خلافت عباسی کاسته شده و دوران ضعف و سستی ارکان آن فرا رسید. قدرت اجرایی در اختیار وزیران قرار گرفت و وزرات دستخوش فساد دولتیان شد؛ به گونه‌ای که این پست با پرداخت رشوه به خلیفه یا نزدیکان او قابل دست‌یابی بود و از این‌رو در آغاز سده چهارم، وزیران به بهانه‌های گوناگون برکنار یا منصوب می‌شدند.۱ رقابت میان درباریان برای احراز این پست روز به روز شدیدتر می‌شد که کمترين پيامد آن بی‌نظمی و بی‌ثباتی در کار مدیریت کشور پهناور اسلامی بود. در چنین اوضاع آشفته‌ای حکومتهای محلی کوچک و
