33
تاريخ حديث شيعه 2

شیعیان، منحصر به نگارشهای حدیثی نبود، آنان علاوه بر نگارشهای عمیق، زیبا و ماندگار متون حدیثی، نگارشهای زیبایی در علوم پیرامونی حدیث نیز سامان دادند. بهترین نگاشته‌های رجالی شيعه در این دوران پدید آمده است. نگارشهای متفاوت در زمینه غریب‌الحدیث، فقه‌الحدیث و نقد‌الحدیث نیز در این دوران تأليف شده است. فهرست‌نگاریهای جامع از مصنفات حدیثی نیز یادگار این دوران است. گزارش اجمالی از گونه‌های نگارشی این دوران را در پی می‌آوریم.

گونه‌های نگارش حدیثی۱

1. جامع‌نگاری

جامع‌نگاری با گردآوری مجموعه‌ای از احادیث ناظر به هم در ذیل عنوانها و موضوعات گوناگون فقهی، به وسیله یاران امام رضا علیه السلام آغاز گردید و تا سده‌‌های چهارم و پنجم که جوامع بزرگی نگارش یافتند، سیر تکاملی خود را پیمود. جوامع مشهور شیعی که به کتب اربعه معروف‌اند و تا امروز بر تارک علم و انديشه شيعه می‌درخشند، یادگار تلاش اندیشمندان زبردست و پرکار این دوران است.
الکافی: شیخ کلینی (م 329) و پرورش‌یافته مدرسه حدیثی قم، با نگارش این کتاب مهم‌ترین جامع حدیثی شیعه را تدوین نمود. دو جلد نخست این مجموعه هشت‌جلدی با عنوان اصول، درباره موضوعات اعتقادی و کلامی و پنج جلد آن با عنوان فروع در زمینه موضوعات فقهی و جلد آخر آن با عنوان روضه در موضوعات پراکنده است. این کتاب گرچه ثمره مدرسه حدیثی قم بود، ولی زمینه نشر و نسخه‌برداری آن در بغداد، که دارای امکانات فراوان نشر بود، فراهم شد.
من لا یحضره الفقیه: این کتاب جامع احادیث فقهی است كه شیخ صدوق (م 381) یکی از مؤلفان برجسته مدرسه حدیثی قم، آن را نگاشته است.
تهذیب الأَحکام: این کتاب را شیخ طوسی در شرح کتاب المقنعه استاد خود شیخ مفید (م 413) نگاشته است. از آنجا که استاد و شاگرد هر دو پرورش‌یافته

1.. گونه‌های نگارشی در این مبحث به اجمال معرفی شده‌اند. نمونه‌های مورد اشاره نیز محدود به این دو قرن هستند. آشنایی بیشتر با این گونه‌ها و نمونه‌ها در درس سبک‌شناسی و جوامع حدیثی صورت خواهد گرفت.


تاريخ حديث شيعه 2
32

شیخ صدوق در ری، نیشابور و بغداد۱ و شیخ مفید در بغداد۲ به تشکیل این‌گونه جلسات همت گماردند، که البته توفیق شیخ مفید بیشتر بود،۳ چنان‌که خطیب بغدادی۴ و عبدالجبار معتزلی بدان اعتراف کرده‌اند.۵ او که پرانگیزگی، توانایی علمی، پویایی اندیشه، منطق نیرومند، کوشایی، پشتکار و تلاش خستگی‌ناپذیر را در کنار پارسایی و زیرکی با هم جمع کرده بود، توانست بهترین و بیشترین بهره را از فرصت به دست‌آمده، ببرد و پیرو آن، توفیق زیادی بیابد و رشک و خشم مخالفان متعصب را چنان برانگیزد که برخی، به روز مرگ شیخ، جشن بگیرند و به تهنیت بنشینند.۶

تلاشهای حدیثی در سده‌های چهارم و پنجم

پيدايش اين فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این دوران، بیش از همه عالمان شیعی را به تلاش افزون‌تر، واداشت. ایشان از فرصت به دست‌آمده بیشترین و بهترین بهره را بردند و با تلاش خستگی‌ناپذیر به طرح اندیشه‌های مذهب خود در شاخه‌های گوناگون علوم اسلامی پرداختند. این تلاشها در قالب کتابها و رساله‌هایی که ساختار اندیشه شیعی را واگویه می‌‌کردند، به بار نشست و برای
نسلهای بعد به یادگار ماند. در این میان، سهم آثار حدیثی بیش از دیگر شاخه‌ها بود، چرا که حدیث، مادر و مرجع و محور بسیاری از علوم آن دوران بود و جویندگان و عرضه‌کنندگان آن فزون‌تر از دیگر دانشها بودند و چنین بود که بر شمار و گونه‌های نگارشهای حدیثی و معرفتی شیعه در قم، ری و بغداد افزوده شد و مدرسه‌های حدیثی قم و بغداد گسترش یافتند و پایه‌ها و مبانی روشنی از خود بر جای نهادند.۷ تلاشهای حدیثی

1.. روضات الجنات، ج ۶، ص ۱۵۹.

2.. رجال نجاشی، ص ۳۹۲، الرقم ۱۰۴۹؛ مجالس المؤمنین، ج ۱، ص ۴۵۶؛ نمونه‌ای از مناظرات شیخ صدوق را می‌توانید در کتاب کمال الدین، ص ۸۷، ببینید که در حضور رکن‌الدوله بوده است و امیر اعتقاد خود را به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) در آن کتاب بیان می‌کند.

3.. الرسائل العشرة، ص ۳۵.

4.. برای آگاهی بیشتر مراجعه کنید به ترجمۀ ابن‌نقیب سنی (عبیدالله بن عبدالله) در البدایة و النهایه، ج ۱۲، ص ۲۲.

5.. تاریخ بغداد، ج ۳، ص ۲۳۱.

6.. ر. ک: درس پنجم، مدرسۀ حدیثی بغداد.

7.. در مبحثی خاص ویژگیهای این دو مدرسه را بررسی خواهیم کرد.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه 2
    تاریخ انتشار :
    1390
    پیوند معرفی کتاب :
    http://hadith.net/post/51687/
تعداد بازدید : 78236
صفحه از 304
پرینت  ارسال به