راویان حدیث نقش اساسی دارند. ظاهراً نویسندگان این دو کتاب، افزون بر یادکرد نگاشته‌های شیعه، هدف رجالی تعدیل و تضعیف راویان را نیز پیش رو داشته‌اند. رجال ابن‌غضائری نیز از جمله کتابهای مهم و تأثیرگذار است که در این دوران نگاشته شده و تا قرنها مورد استفاده عالمان بوده و سپس ناپدید شده است. این کتاب به صورت بازیابی‌شده از کتابهای رجالی دیگر چاپ شده است.۱ ثقة الاسلام کلینی نیز کتابی با نام رجال داشته است که به دست ما نرسیده است.۲ شیخ صدوق نیز مجموعه‌ای رجالی به نام المصابیح (در 15 جزء) داشته است.۳ همچنین دو کتاب المصابیح و الزیادات علی ابی‌العباس بن سعید فی رجال جعفر بن محمد نگاشته احمد بن علی بن العباس بن نوح سیرافی استاد نجاشی۴ از جمله این نگارشها هستند.
14. فهرست
موضوع فهرست‌نگاری کتابها و رساله‌های حدیثی و معرفی بزرگان شیعه، از جمله مباحثی بود که در این سالها انديشمندان به آن توجه کردند. ریشه این توجه را باید در هجوم فرهنگی مخالفان به شیعیان دید. چنانچه گذشت، فضای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی این دوران به سود شیعیان بود و آنان فرصت یافتند تا باورهای خود را آزادانه ابراز كرده و از آنها، به شیوه‌ای درست، منطقی و عقل‌مدارانه دفاع کنند. مخالفان که در گذشته همواره از فشارهای سیاسی و حکومتی برای سرکوب شیعه سود می‌جستند، با ایجاد شبهات فرهنگی، سعی در مقابله با شیعیان داشتند. هرچند که آنان در گذشته، به خاطر بهره‌مندی از قدرت سیاسی نیاز چندانی به برخورد فرهنگی و علمی نمی‌دیدند، اما در این دوران به ناچار، به هجمه‌های فرهنگی روی آوردند. یکی از اشکالاتی که مخالفان بر شیعیان وارد می‌کردند آن بود که شیعیان گروهی بی‌‌ریشه‌اند و پیشینه‌ای ندارند. در پاسخ‌گویی به این شبهه، شیخ مفید، سردمدار دفاع از ارکان تشیع، به شاگردان خود توصیه نمود که نگاشته‌های
