درس دوم: مشهورترین حدیث نگاران سده سوم و چهارم

شیعی را فهرست کنند و برای آگاهی دیگران آنها را منتشر کنند تا پیشینه علمی شیعیان بر دیگران روشن شود.
بنابراین توصیه، دو کتاب مهم و پراهمیت، که تأثیر مهمی در تاریخ حدیث‌نگاری شیعه و حتی در علم رجال داشت، به نگارش درآمد. فهرست أسماء مُصنِّفی الشیعه معروف به رجال نجاشی و الفهرست، نوشته ‌شیخ طوسی دو کتابی است كه به این مهم پرداخته‌اند. این دو نویسنده اسامی حدیث‌نگاران شیعه را جمع‌آوری کرده و وثاقت آنها را بررسی کرده‌اند، همچنین اسامی کتابهای آنان و طریق خود در استفاده از آن کتابها را نیز یاد کرده‌اند. ابن‌قولویه نیز کتابی به نام الفهرست داشت، که اثری از آن نیست.

15. اخلاق

نگارش احادیث اخلاقی بیشتر به گونه تک‌نگاری در بعضی موضوعات اخلاقی در میان محدثان رایج بوده است. نمونه‌های فراوانی از اسامی این کتابها در دست است. ثقة الاسلام کلینی جلد دوم اصول کافی را به این موضوع اختصاص داده و با عنوان ایمان و کفر بسیاری از فضایل و رذایل اخلاقی را تبیین کرده است. ابن‌شُعبه حرانی در کتاب تحف العقول همت خود را در بیان احادیث اخلاق و آداب صرف کرده است. شیخ صدوق نیز در برخی از نگارشهای خویش، همانند صفات الشیعه، مصادقة الأخوان و حتی کتاب امالی و خصال به این موضوع توجه داشته است. کتاب التمحیص اسکافی نیز از این دست است.
از اين‌گونه نگارشها كتابهای فراوانی به دست ما نرسیده است؛ کتاب الزهد شیخ صدوق از این گروه است.

پرسش و پژوهش

1. از دیدگاه شما تلاشها، تبلیغات و نفوذ معنوی سادات در مناطق شمال ایران، چه نقشی در پرورش دولت‌مردان شیعی در سده چهارم و پنجم داشت؟
2. به نظر شما حضور اندیشمندان شیعی در جلسات مناظره و گفتگو چه نقشی در ترویج فرهنگ تشیع داشت؟
3. چرا شیعیان به مسندنویسی به شیوه سنیان علاقه نشان نمی‌دادند؟