درآمد

سده‌های سوم و چهارم هجری، آکنده از وجود راویان و محدثان مشهوری است که با آثار خویش ماندگار شده‌اند. آن‌گونه که از بررسی تاریخ و کاوش در مصنفات شیعی به دست می‌آید، این دوران فضای خاصی داشته است؛ که پیامد آن تربیت شاگردان و رواج محدثین و نگارشگران حدیث بوده است (در درس قبل، با نمای اجمالی این دوران آشنا شدید.)
کتب اربعه شیعه، که مهم‌ترین مرجع حدیثی شیعیان است، در این دوران نگارش يافته و ماندگار شده است. ارکان مباحث رجالی (یعنی کتب اربعه رجالی) نیز در این دوران نگارش يافته است. بنیان ماندگار تفسیر مأثور، از این دوران به جا مانده است و ... . این دوران آن‌سان زیبا و تأثیرگذار است که انسان را به حيرت وا می‌دارد. از این رو، تنها به یادکرد مشهورترین و تأثیرگذارترین محدثان این دوره بسنده می‌‌کنیم؛ يعنی افرادی که در زمان خویش با نگارش اثری مهم، تأثیری شگرف بر فرهنگ و معارف شیعی گذاشته‌اند. بزرگوارانی چون ثقة‌الاسلام کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید رضی و شیخ طوسی در این گروه قرار می‌گیرند. به جز این گروه، از ديگر محدثان و مؤلفانی که به گونه‌ای از آوازه و شهرت برخوردارند نیز یاد خواهد شد. بنابراین از یادکرد بسیاری از افراد دیگر صرف نظر می‌کنیم.

1. ثقةالاسلام کلینی (م 329 ﻫ)

ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، در ری متولد شد و در شهر مقدس قم به تحصيل پرداخت. استادان حدیثی معروف او، علی ‌بن ابراهیم قمی و محمد بن یحیی العطار بوده‌اند. نزدیک به هشتاد درصد احادیث کتاب کافی از این دو استاد حديث نقل شده است.