عن النبيِّ صلی الله علیه و آله، و لو جازَ أنْ تُرَدَّ الاخبارُ الواردةُ فی هذا المَعنَی لَجازَ أنْ تُرَدَّ جميعُ الأخبارِ"¹.
غاليان و اهل تفويض، که لعنت خدا بر آنان باد، سهو النبی را انکار می‌کنند و می‌گويند اگر جايز باشد که پيامبر صلی الله علیه و آله در نماز دچار سهو (خطا و اشتباه) شود، جايز خواهد بود که در ابلاغ رسالت نيز دستخوش لغزش شود ..." .استاد ما، محمد بن حسن بن احمد بن وليد (که خدا وی را رحمت کند) می‌فرمود: "اولين مرحله غلو، انکار سهو النبی است و اگر جايز باشد که روايات رسيده در اين‌باره را رد کرد جايز خواهد بود که همه روايات را پذیرفت.
این دیدگاه در مقایسه با دیدگاه مشهور شیعیان، پس از شیخ مفید (رحمه الله)، که پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان را از سهو و نسیان در همه امور منزه می‌شمارند عجیب می‌نماید.

2. برخورد متفاوت با متهمان به غلو و يا ناقلان از راويان ضعيف

ظاهراً برخوردهای تند با متهمان به غلو در تمامی سالهای رواج مدرسه حدیثی قم یکسان نبوده است؛ برای نمونه سهل بن زیاد با این اتهام از قم اخراج شد، ولی بیش از دو هزار حدیث به نقل از او در کافی، مهم‌ترین کتاب حدیثی شیعه و افتخار مدرسه حدیثی قم، نقل شده است.^۲ به نظر می‌رسد تنها در دوران ریاست احمد بن محمد بن عیسی با متهمان به غلو و یا ناقلان از راویان ضعیف برخوردهای بی‌محابا شده است، ضمن آنکه روشن نيست سخت‌گيريهای احمد بن محمد بن عيسی حتی نسبت به برقی و ابوسُمَيْنه به جهت باور وی به خطای ايشان بوده باشد. محتمل است که او در انديشه نهادينه کردن اصول مورد نظر خود، مبنی بر عدم اعتماد به احاديث غاليان و نقل از راويان ضعيف، چنين رفتار کرده است، همان‌گونه که اظهار پشيمانی پسين او می‌تواند نشانه اين سياست باشد. شیخ صدوق نیز از سهل بن زیاد نقل روایت کرده است، حتی برخی گزارشهای سیاری و ابوسُمَیْنه نیز در کتاب کافی موجود است.^۳

به اتهام غلو مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند.^۱ برخی از متهمان به غلو تا مرحله اعدام نیز پیش رفته‌اند. درباره محمد بن أورَمَه (استاد ابوسُمَیْنه) نوشته‌اند:
ذکرَه القميون و غَمَزوا عليه و رَمَوه بالغُلوِ حتّی دَسَّ عليه مَن يَفتِک به، فوَجَده يُصلِّی مِن أولِ الليلِ إلی آخِرِه فتَوَقَّفوا عنه. و حَکی جَماعةٌ مِن شُيوخِ القميين عن ابنِ‌الوليدِ أنّه قال: "محمدُ بنُ اورمةَ طُعِنَ عليه بالغلو، و کلُّ (فَکلُّ) ما کان فی کتُبِه مِمّا وُجِد فی کتبِ الحسينِ بنِ سعيدٍ و غيرِه فَقُلْ به، و ما تَفَرَّدَ به فلا تَعتَمِدْه"، و قال بعضُ أصحابِنا: "إنّه رَأی تُوقيعاً مِن أبی‌الحسن الثالثِ علیه السلام إلی أهلِ قم فِی مَعنَی محمدِ بنِ أورمةَ و بَرائتِه مِمّا قُذِفَ به"^۲.
اهل قم وی را به بدی ياد کرده‌اند، او را مورد طعن قرار داده‌ و به وی نسبت غلو داده‌اند؛ آن‌سان که شخصی برای ترور وی به کمين نشست. در اين حال مشاهده کرد که از آغاز شب تا پايان شب نماز می‌خواند و بدين ترتيب [از سوء قصد به او] دست نگه داشتند. جماعتی از بزرگان قم از قول ابن‌وليد آورده‌اند که گفت: "محمد بن أورمه متهم به غلو است؛ لذا روايات کتب وی را که در کتابهای حسين بن سعيد و ديگران نيز موجود است بپذير و به آنچه تنها او نقل کرده اعتماد مکن". يکی از محدثان اماميه می‌گويد که وی توقيعی از امام رضا علیه السلام خطاب به مردم قم در ارتباط با محمد بن أورمه ديده که امام علیه السلام وی را از اتهاماتی که به او نسبت داده‌اند بری دانسته است.

چند نکته

درباره مواجهه قمیها با غالیان و متون غالیانه، چند نکته شنیدنی است:

1. تعريف غلو در مدرسه حديثی قم

تعریف غلو در نزد محدثان قم بسیار وسیع و گسترده بوده است. شیخ صدوق (رحمه الله) درباره سهو النبی صلی الله علیه و آله نوشته است:
إنّ الغُلاةَ و المُفَوِّضَةَ، لَعَنَهُم اللهُ، يُنکرون سهوَ النبیِّ صلی الله علیه و آله و يَقولون: "لَو جاز أنْ يَسهُوَ علیه السلام فی الصلاةِ لَجاز أنْ يَسهُوَ فی التبليغِ ..." و کان شيخُنا محمدُ بنُ الحسنِ بنِ أحمدِ بنِ الوليدِ، رَحِمَه اللهُ، يقول: "أولُ درجةٍ فی الغلوِ نفْی السهوِ