درس چهارم: مدرسه حدیثی قم (2)

از منظر تاریخ حدیث، سده‌های چهارم و پنجم هجری دورانی مهم و نقش‌آفرین برای حدیث و دیگر معارف شیعی به شمار می‌رود. پژوهشگران و دانشوران بزرگ حدیث شیعه، همچون شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، سید رضی و شیخ طوسی در این دوره می‌زیستند، کتب اربعۀ حدیثی شیعه در این دوران نگارش یافتند، علاوه بر آن صدها کتاب حدیثی و پیرامونِ حدیثی دیگر نیز محصول این دوران هستند. اکنون باید دید این پدیدۀ خجسته، یعنی فزونی، تنوع و گرمی بازار تلاشهای حدیثی و به بار نشستن آنها، چگونه حاصل شده است و چرا پس از نیمۀ دوم سدۀ پنجم (۴۵۰ هجری به بعد) این پدیده استمرار نیافت. به نظر می‌رسد که مهم‌ترین عامل در این زمینه، مساعد بودن شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن دوران است که بستری مناسب برای این‌گونه تلاشها فراهم کرده بود.