«جلیلُ القدرِ بصیرٌ بالفقه»،1 «عارفٌ بالرجال، مُوثوقٌ به، له کتبٌ ...»2.
محمد بن حسن بن ولید حدوداً با ثقة الإسلام کلینی و علی بن حسین بن بابویه معاصر بوده و در سال 343 درگذشته است.3 درباره او پیشتر سخن گفتيم.
12. جعفر بن محمد بن قولویه
نجاشی ضمن توثيق او به سرآمد بودن در زيباييها، اعتبار و دانش فقه او نیز اشاره میكند:
مِن ثِقاتِ أصحابِنا و أجِلّائِهم فی الحدیثِ و الفقهِ ... و كلُّ ما يُوصَفُ بِه الناسُ مِن جَميلٍ و ثقةٍ و فقهٍ فهو فوقَه، له كتبٌ حِسانٌ۴.
نگاشتههای حدیثی او فراوان و به عدد ابواب فقه بوده است. کتاب مشهورش به نام کامل الزیارات، کهنترین کتاب زیارتی در دسترس است.
او در سال 367 در بغداد رحلت کرد۵ و در کنار حرم امام کاظم علیه السلام دفن شد.
خاتمه
سه نفر از بزرگترین محدثان قم که مشهورتر از آناند که در این خلاصه ذکر شوند عبارتند از؛ محمد بن یعقوب کلینی، علی بن الحسین بن بابویه (پدر شيخ صدوق) و محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) که در درس پیش به اجمال معرفی شدند.۶
آثار ماندگار
نگاشتههای مدرسه حدیثی قم بسیار فراوان بوده است. نام نزدیک به هزار کتاب از این نوشتارها ذکر شده است. اما متأسفانه تعداد بسیار کمی از این مجموعه اکنون در دسترس است. بیشتر این آثار در گردش روزگار از میان رفته و به ما رخ ننموده است.