ارزیابی صحت انتساب رساله به امام

برای ارزیابی صحت انتساب رساله ذهبیّه موجود به امام رضا علیه السلام،

1. بررسی اسناد

ارزیابی سندیِ رساله ذهبیّه، نیازمند شناخت کامل طُرُق و بررسی رجالی افراد واقع در اسناد آن است. علاّمه مجلسی گزارش نسبتاً جامعی از مجموعه اسناد فراهم آورده است.^۱ برخی از گزارش‌های موجود از رساله ذهبیّه، از جمله گزارش مرحوم محقّق کرکی، مرسل است. تمامی گزارش‌های مرسل و مسند هم در نهایت، به یک نفر، یعنی محمّد بن جمهور عمّی منتهی می‌شود.
مشکل اصلی در میزان اعتبار سند نیز راویِ اوّل آن یعنی محمّد بن جمهور است.

1) ارزیابی راوی اول

محمّد بن جمهور در میان رجالیان، توثیق ندارد و متّهم به غلوّ است. نظر رجالیان در باره وی چنین است:
الف) نجاشی (م450ق) در باره وی نوشته است:
محمّد بن جمهور، ابو عبد الله عمّی، در حدیث، ضعیف و فاسد المذهب است. در باره او چیزهایی گفته‌اند كه خداوند از بزرگی آنها آگاه است. از امام رضا علیه السلام روایت كرده و كتاب‌های الملاحم الكبیر، نوادر الحج و ادب العلم، از آنِ اوست.².
مرحوم نجاشی از رساله ذهبیّه، یاد نکرده است.
ب) شیخ طوسی (م460ق) در كتاب الرجال خود در باب اصحاب امام رضا علیه السلام نوشته است:
محمّد بن جمهور العمّی، عربی، بصری غالٍ؛
محمّد بن جمهور عمّی، عرب، اهل بصره و از غالیان است.³.
و نیز در کتاب الفهرست می‌نویسد:
محمّد بن حسن بن جمهور عمّی بصری، دارای چندین كتاب است: كتاب الملاحم،