بررسي مقايسه‌اي متن عهدنامه مالک اشتر در سه کتاب نهج‌البلاغه، تحف‌العقول و نهاية‌الإرب - صفحه 213

همسانی هر سه با هم

تفاوت هر دو با نهج‌البلاغه

تفاوت هر دو با تحف‌العقول

تفاوت هر دو با نهایة‌الإرب

تفاوت هر سه با هم

اختصاصی نهج‌البلاغه

اختصاصی تحف‌العقول

اختصاصی نهایة‌الإرب

۳۰۰۰کلمه

۳۰کلمه

۴۳۰کلمه

۸۰کلمه

۷۰کلمه

۲کلمه

۱۵۰۰کلمه

۲کلمه

خلاصه یافته‌های آماری را می‌توان در چنین نمودار و جدولی به نمایش گذاشت:

آنچه گذشت، اضافات فراوان متن تحف‌العقول و قرابت نسبی متن نهج‌البلاغه و نهایة‌الإرب را نشان می‌دهد. بیشترین میزان اضافات اختصاصی، مربوط به متن تحف‌العقول است؛ اضافاتی که در مقام معنا و محتوا گاه بسیار مهم و برجسته دیده می‌شوند که در بخش فقه الحدیث بدان اشاره خواهیم کرد.
در موارد متعددی نیز تفاوت متون سه‌گانه بدین گونه است که مثلاً در ابتدای جمله امام علیه السلام ، دو متن تحف‌العقول و نهج‌البلاغه با هم یکسان و متن نهایة‌الإرب با آن دو متفاوت است و در پایان همان جمله متن نهج‌البلاغه و نهایة‌الإرب یکسان و با متن تحف‌العقول تفاوت دارد. برای روشن شدن هر چه بهتر موضوع ذکر یک نمونه لازم و ضروری است. این جمله انتخابی از متن عهدنامه که از توصیه‌های امام علیه السلام در باره نظامیان است، در سه کتاب بدین

صفحه از 227