شکل آمده است:
|
نهج‌البلاغه
|
تحف‌العقول
|
نهایة‌الإرب
|
|
فإن کثرة الذکر لحسن أفعالهم(۱) تهز الشجاع و تحرض الناکل إن شاء الله
|
فإن کثرة الذکر منک(۲) لحسن فعالهم تهز الشجاع و تحرض الناکل إن شاء الله
|
فإن کثرة الذکر لحسن فعالهم تهز الشجاع و تحرض الجبان(۳) إن شاء الله
|
(1) این کلمه در متن نهج‌البلاغه با دو متن دیگر تفاوت دارد؛
(2) این کلمه در متن تحف با دو متن دیگر تفاوت دارد؛
(3) این کلمه در متن نهایة با دو متن دیگر تفاوت دارد.
این مثال از این جهت نیز قابل توجه است که هر سه گونه از تفاوت یک متن با دو متن دیگر، در یک جمله گرد آمده و دیده می‌شود.
موارد متعددی از این دست، به علاوه مواردی که هر سه متن با یکدیگر تفاوت دارند، به خوبی مؤید این معنا هستند که چه بسا _ تأکید می‌شود چه بسا _ منابعی که این سه کتاب از آن استفاده کرده‌اند، متفاوت بوده‌اند.
یافته‌های فقه الحدیثی
پس از دست‌یابی به آمار تفاوت‌ها و اضافات این سه متن نسبت به یکدیگر، لازم است با رویکردی فقه الحدیثی و آسیب‌شناسانه این تفاوت‌ها و اضافات مورد توجه قرار گیرند. روشن است که در موارد تفاوت‌ها گروهی از آسیب‌ها محتمل است و در موارد اضافات گروه دیگری از آسیب‌ها، اما با بررسی موارد موجود و امکان سنجی وقوع آسیب‌های محتمل در هر گروه روشن شد. در بخش تفاوت‌های این سه متن آسیب تصحیف به شکل چشم‌گیری محتمل است و در بخش اضافات سه آسیب مهم و تأثیرگذار درج، سِقط و تقطیع. شناسایی موارد محتمل هر کدام از این آسیب‌ها می‌تواند به تشخیص متن صحیح‌تر و استوارتر کمک کند. در این جا تفاوت‌ها و اضافات با تفکیک آسیب احتمالی، دسته‌بندی شده و به آن اشاره می‌شود:
1. موارد احتمالی تصحیف؛ در تعریف تصحیف آمده است:
تصحیف لفظی، هنگامی رخ می‌دهد که الفاظ متن یا سند، به الفاظ دیگری که مشابه آن است، تغییر کند. این تشابه، ممکن است در شنیدن یا دیدن باشد؛ یعنی گاهی صورت گفتاری آن الفاظ، شبیه یکدیگر است و گاهی
