شده است1.
بلخ، در روزگاران قدیم، یكی از چهار بخش خراسان بزرگ بوده كه به «ربع بلخ» شناسانده می‌شده و اكنون در تقسیمات كشوری، نام شهر نسبتاً كوچكی در شمال کشور افغانستان است.
بلخ پیش از اسلام از مهم‌ترین مراكز دین بودایی بوده و معبد معروف «نوبهار»2 در آن قرار داشته است. این منطقه در عهد خلیفه سوم فتح شد، ولی حكومت اسلامی بر آن استیلای كامل نداشت و از آنجا كه بیشتر مناطق این ولایت كوهستانی بوده و امیران محلی بسیاری در سده نخست هجری بر شهرهای بلخ حكم می‌راندند، فتح كامل
آن توسط سپاه اسلام به درازا كشید و در اواخر سده اول هجری به طور كامل گشوده شد.
در روزگاران كهن، پیش از سده پنجم هجری، محدوده ولایت بلخ شامل دو بخش عظیم بوده است:
بخش غربی: جوزجان و بخش شرقی: طخارستان.
یعقوبی بلخ را دارای 47 منبر (كنایه از مسجد جامع و شهرستان) دانسته است كه این رقمی قابل توجه است. البته یعقوبی در تقسیم‌بندی رَبع بلخ با دیگر جغرافی‌دانان همداستان نیست؛ چه این که وی شهرهایی چون كَش، نخشب، ترمذ و صُغد را _ كه از ولایات رَبع سوم (ماوراء النهر) است _ در شمار شهرهای بلخ پنداشته است3
پژوهشی كه در دهه‌های اخیر بر چگونگی تقسیم بندی خراسان قدیم انجام شده و در آن نظرات مختلف جغرافی‌دانان كهن بررسی شده، بر این استوار است كه رَبع بلخ دارای شش شهر بزرگ بوده است كه عبارت‌اند از: بلخ، ترمذ،4 جوزجان،5 صُغانیان (معرب
1.البلدان، ص۱۱۶.
2.لغتنامۀ دهخدا، مدخل بلخ.
3.. وجود معبد یا آتشكده نوبهار در بلخِ پیش از اسلام، سبب شده بود كه مسافران بسیاری جذب این منطقه شوند. ایرانیان باستان، این آتشكده را به عنوان زیارتگاهی در رقابت با عرب‌ها، بسان ِ خانه كعبه در وسعتی بسیار بزرگ ساخته وبا زینت‌های گوناگون آراسته نموده بودند و تركان تركستان (و مردم چین) و فارس، حرمت این خانه را لازم می‌دانستند. آل برمک خادمان مورثی این خانه بودهاند. عبد الله بن عامر، پس از فتح خراسان (درعهد عثمان)، احنف بن قیس بن هیثم را به بلخ فرستاد تا نوبهار را خراب كند. بسیاری از نویسندگان كهن در وصف «نوبهار» مطالب گوناگونی نگاشته‌اند(ر.ک: آثار البلاد و اخبار العباد، ص۳۸۹؛ معجم البلدان، ج۵، ص۳۰۷ - ۳۰۸).
4.. شهری بندری در جنوب شرقی ازبکستان (کرانه چپ رودخانه آمودریا) و مركز استان سرخان دریا در مرز ازبکستان با افغانستان است.
5.. جوزجان اکنون نام ولایتی (استان) در شمال افغانستان، هم مرز با ترکمنستان است.
