چَغانیان)،۱ فاریاب۲ و قواذیان۳
مركز و بزرگ‌ترین شهرستان این ولایت (استان) همان شهر بلخ است كه خود شهرك‌هایی چون بامیان،۴ بدخشان،۵ خُتَل،۶ پنجهیر،۷ جارابایه،۸ طخارستان،۹ غزنه۱۰
و كابل۱۱ را در بر داشته است۱۲ هر كدام از این شهرستان‌ها نیز شهرها و روستاهایی را
در بر دارند۱۳
بی تردید، بلخ در شمار كهن‌ترین شهرهای مشرق زمین و دارای پیشینه‌ا‌ی درخشان در تمدن بشری بوده كه پس از اسلام نیز درخشندگی تمدن اسلامی را به خود دیده و در آن بالیده است.
بلخ و حدیث شیعه
در نوشتار حاضر سعی شده تا فراز و نشیب حدیثِ شیعه در ولایات و شهرهای مهم بلخ در كتب رجال و حدیث شیعه استخراج گردد. راویانِ شیعی در تمام ولایات فوق (غیر از قواذیان) حضور داشتهاند كه در پژوهش حاضر، بخشی از تلاش‌های حدیثی ایشان نشان داده شده است. گفتنی است كه اسامی راویان عامی كه در كتب روایی شیعه به آنها اعتماد شده و یا برای شیعیان پژوهش‌هایی را سامان دادهاند نیز در نوشتار حاضر آمده است، ولی در معرفی ایشان به مختصر گویی بسنده كردهایم.
1.. چغانیان نام یک ناحیه قدیمی است كه امروزه ظاهراً وجود ندارد و تقریباً مطابق با ولایت سُرخان دریا (به مركزیت شهر تِرمِذ) در جنوب ازبكستان است.
2.. فاریاب نام شهری تاریخی در افغانستان بوده که اكنون ویرانه‌هایش در روستای خیرآباد شهرستان دولت‌آباد استان فاریاب افغانستان است.
3.قبادیان اكنون نام شهری در استان ختلان تاجیکستان است.
4.. اكنون نام شهری كوهپایه‌ای در نزدیكی كابل است.
5.. بدخشان نام ولایتی بین دو كشور افغانستان و تاجیكستان است که اكنون در شمال شرقی افغانستان و جنوب شرقی تاجیكستان است.
6.. نام كنونی آن «كولاب» است و یكی از شهرهای بزرگ استان ختلان در جنوب كشور تاجیكستان است.
7.. نام كنونی ولایتی به نام پنجشیر در شمال افغانستان است.
8.. این شهر در كنار پنجشیر بوده است. نام كنونی آن یافت نشد.
9.. نام كنونی آن ولایت تخار در افغانستان است.
10.. همان غزنی در افغانستان كنونی است.
11.. پایتخت كنونی افغانستان است.
12.ارباع خراسان، ص۳۸۵ - ۴۴۴.
13.همان.
