الف) تعداد محدثان
سرزمین بلخ اگر چه در دور دست‌ترین نقاط شرقی بلاد اسلام بوده، ولی راویان بسیاری را پرورش داده است. تنها شمارِراویانِاحادیثِ شیعه در مناطق این سرزمین در طول پنج قرن نخست هجری افزون بر یكصد نفر بوده است. از تعداد راویان احادیث در دوره‌های مختلف می‌توان دریافت كه سیر صعودی حدیث پژوهان بلخ از قرن دوم آغاز و با حضور امام هشتم در منطقه خراسان قوت یافته است. این حضور تا سده چهارم، با توجه به سنی‌نشین بودن این مناطق، چشمگیر بوده است. البته گفتنی است كه حركت حدیث‌مدارانه محدثان بلخی در سده پنجم متوقف شد. اكنون با حضور كمّی راویان این منطقه آشنا می‌شویم:
سده دوم هجری
منطقه بلخ، در این قرن، دست كم شاهد 22 راویِاحادیث شیعه بوده است. بیشترینه ایشان برخاسته از مركز بلخ بوده‌ا‌ند. این تعداد راوی، در سده دوم، بیان‌گر زمینه‌های مثبت منطقه و ارتباط با مراكز حدیثی است. نامور‌ترین راویان حدیث این منطقه، در سده دوم، ابو خالد كابلی و هشام بن سالم از یاران برجسته امام سجاد علیه السلام و امام صادق علیه السلام هستند. اكنون تعداد محدثان بلخ را به تفكیک شهرهای ایشان بررسی می‌كنیم:
الف. بلخ: هفده راوی بلخی در متون روایی و رجالی شیعه ثبت شده است. برخی از ایشان _ كه از اصحاب امام صادق علیه السلام هستند _ عبارت‌اند از: ابو عبد الله بلخی،۱ عمر بن هارون بلخی۲ (م194ق، در بلخ)،۳ سلم بن سالم بلخی۴ (م196ق)،۵ مقاتل بن حیان۶ (م150ق، در بلخ)،۷ مقاتل بن سلیمان۸ بن جوال دوز۹ خراسانی بلخی۱۰ (م150ق)۱۱ و
1.. الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۹۷ – ۲۹۸.
2.. رجال الطوسی، ص۲۵۴، ش۳۵۷۶.
3.. تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۱۸۷-۱۹۰، ش۵۸۹۹.
4.. رجال الطوسی، ص۲۱۹ ش۲۹۰۱.
5.. لسان المیزان، ج۳، ص۶۳.
6.. رجال الطوسی، ص۳۱۰، ش۴۶۰۱.
7.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام ، ج۳، ص۲۹۶، ش۳.
8.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۴۸۵، ش۱۵۱۵۴.
9.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام ، ج۳، ص۲۹۷ – ۲۹۸.
10.. اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۸۸۱.
11.. میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۵، ش۸۷۴۱.
