نصر بن لیث بلخی۱ هر دو در سده چهارم در بلخ، أحمد بن محمد تمیمی۲ در سده پنجم در غزنه، و یحیی بن زید هاشمی مدنی (ش125ق) در سده دوم۳ در منطقه جوزجان جلسات حدیثی داشته‌ا‌ند.
ج) كتاب‌های حدیثی
پانزده نویسنده شیعی از محدوده بلخ در پنج سده نخست هجری می‌زیستند كه از این تعداد، نه نفر ایشان از خود بلخ و مابقی از دیگر شهرهای بلخ بوده‌ا‌ند. با اسامی و كتاب‌های ایشان آشنا می‌شویم:
1) بلخ
شقیق بن ابراهیم بلخی، از اصحاب روایت امام كاظم۴ است وروایات او بیشتر درباره مسائل اخلاقی است۵ او آثاری نیز داشته است. شیخ سلیمان ماحوزی (م121ق)، از استادش علامه مجلسی شنیده كه شقیق بلخی مولف كتاب مصباح الشریعة۶ است۷ برخی نیز بر این باورند كه مؤلف مصباح الشریعة، سلیمان صهرشتی، شاگرد سید مرتضی علم الهدی است و او كتاب شقیق بلخی را خلاصه كرده است۸
مقاتل بن سلیمان، از راویان امام باقر و امام صادق علیهما السلام ۹ كه به لغت، قراءات و تفسیر كاملاً اشراف داشته و او را از اعلام مفسران خواندهاند. آثار وی عبارت است از: الوجوه و النظائر، الناسخ و المنسوخ، تفسیر القرآن، الرد علی القدریة، الأقسام و اللغات، الآیات المتشابهات، القراءات و..۱۰ عبدالله بن مبارک كتاب تفسیر او را بهترین تفسیر میداند. البته میگوید: اگر او ثقه بود۱۱ با توجه به این که بیشترین تفاسیر در این سده‌ها، روایی بوده است، به
1.. الامالی (شیخ طوسی)، ص۵۱۶، ح۱۱۳۰.
2.. المجتنی من دعاء المجتبی، ص۸۸ - ۹۰.
3.. الفهرست (شیخ طوسی)، ص۴۷۷، ش۷۶۹.
4.. دلائل الامامة، ص۳۱۷ – ۳۱۸.
5.ر.ک: بحار الأنوار، ج۱۴، ص۳۲۲؛ ج۶، ص۶۹، ح۴۲.
6.. مصباح الشریعه از كتاب‌هایی است كه از دیر باز (عصر سید بن طاووس) به امام صادق منسوب بوده و این انتساب همواره مخالفت‌های جدای را نیز به خود دیده است. این كتاب در یكصد فصل و یكصد موضوع اخلاقی _ عرفانی شكل گرفته و به متون صوفیه نزدیک است.
7.الذریعة، ج۲۱، ص۱۱۱، ش۴۱۶۷.
8.ر.ک: تكملة أمل الآمل، ص۳۶.
9.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۴۸۵، ش۱۵۱۵۴.
10.الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام ، ج۳، ص۲۹۷ - ۲۹۸.
11.میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۵، ش۸۷۴۱.
