لازم است به دليل ترادف يا دست کم نزديکي معنايي ميان «افضل» و «سيد»، موارد حديث «سيد الاعمال» با موارد «افضل الاعمال» سنجيده شود:

مجموعه روایات «افضل الاعمال» با حدیث «سید الاعمال»

روایت «سید الاعمال»

«... جَارُودِ أَبِي الْمُنْذِرِ قَالَ، سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ عليه السلام يَقُولُ: سَيِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثَةٌ، إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ حَتَّي لَا تَرْضي بِشَيْ‏ءٍ إِلَّا رَضِيتَ لَهُمْ مِثْلَهُ، وَ مُوَاسَاتُکَ الْأَخَ فِي الْمَالِ، وَ ذِكْرُ اللهِ عَلَي كُلِّ حَالٍ لَيْسَ سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَكْبَرُ فَقَطْ، وَ لَكِنْ إِذَا وَرَدَ عَلَيْکَ شَيْ‏ءٌ أَمَرَ اللهُ _ عَزَّ وَ جَلَّ _ بِهِ أَخَذْتَ بِهِ أَوْ إِذَا وَرَدَ عَلَيْکَ شَيْ‏ءٌ نَهَي اللهُ _ عَزَّ وَ جَلَّ _ عَنْهُ تَرَكْتَه»^۱.

مورد اختلاف

اختلاف حدیث فوق با مجموعه روایات افضل الاعمال از یک سو، به نحوه ساختار اسم تفضیل باز می‏‏گردد و از سوی دیگر، به ترادف معنایی «سید» با واژه «افضل» که البته به دلیل اثبات نزدیکی معنای این دو واژه، رفع اختلاف در تعیین مصداق برترین رفتار ضروری است. باید توجه داشت که «برخورد منصفانه با مردم» و «سهیم کردن برادران در ثروت خود» که از مصادیق انفاق است در حیطه امور اخلاق اجتماعی قرار می‎گیرند؛ زیرا انفاق از جمله اعمالی است که به فضیلت اخلاقی جنبه سخاوت نیز مرتبط است‏‏. و عمل سوم یعنی «یاد خدا در همه حال» در قسم اعمال عبادی مستحب جا می‏‏گیرد. از این رو،‏‏ با توجه به تفکیک موضوع روایات، باید گفت این حدیث تنها با روایاتی که حسن خلق، قرائت قرآن، خواندن نماز در وقت آن و اشتغال به اذکار الهی را برترین معرفی کرده‌اند مشکل دارد.

بررسی

«برخورد منصفانه با مردم» و «سهیم کردن برادران دینی در بهره گیری از ثروت شخص» از جمله مصادیق حسن خلق به معنای عام آن به شمار می‏‏رود. از سوی دیگر، «یاد خدا در همه حال» عنوانی فراگیر است که مواردی نظیر: قرائت قرآن، اقامه نماز در وقت آن، اشتغال