_ که در آن، کار مستمر، شاد کردن دل مؤمن، دعا، حمد و ستایش الهی را از محبوبترین امور در پیشگاه خداوند معرفی میکند _ ظهور مییابد.
بررسی
پیش از هر سخنی باید به موضوعات این احادیث نظر افکند:
روایاتی که تداوم و استمرار کار را محبوبترین کردار بیان میکند، به جهت عام بودن لفظ، با سایر اعمال سازگار بوده و در واقع، در صدد تحکیم پایههای هر نوع عمل نیکو برآمده است. بدین ترتیب، با تشویق و تحریص مؤمنین به مداومت بر کارهای حسنه، به آنان معیاری میدهد که رفتار خوب را از خوبتر متمایز سازند. بنا بر این، میتوان هر یک از کردارهای نیکو را بر آن تطبیق نمود. بدین ترتیب، نفس هر عملی به هر نسبت که خوب باشد، تداوم آن، بهتر خواهد بود. ملاک تشویق به انجام دائمی و مستمر یک کار را شاید بتوان در فوایدی که بر آن مترتب است، جست و جو نمود که از آن جمله است، ملکه شدن آن رفتار برای فرد۱ تا مبادا به هر بهانهای عمل خیر به دست فراموشی و غفلت سپرده شود.
روایاتی که ما را به شاد کردن دل مؤمن فرا میخوانند، اغلب به موضوعات اجتماعی و تربیتی مربوطاند؛ زیرا محبوبیت کمک رسانی به دیگران که در نتیجه از حجم گرفتاریها و مشکلات تا حدودی میکاهد، در حیطه کارهای اجتماعی و ایجاد هم بستگی میان مردم قرار دارد که مؤید آن، در روایات فراوان دیگری نیز یافت میشود؛ از جمله اخباری که با عنوان «احب الخلق الی الله»۲ آمده و محبوبترین مردم را، سودرسانترین آنان به دیگران، توصیف میکنند.
شایان ذکر است که برخی از احادیث، به مرتبه این عمل هم اشاره داشته و آن را پس از انجام واجبات۳ یا پس از ایمان به خدا،۴ «افضل الاعمال» توصیف نمودهاند. از نگاه دین،
1.. شرح الکافی، ج۸، ص۲۶۰.
2.. الکافی، ج۲، ص۱۶۴، ح۶: «عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنِ النَّوْفَلِیِّ، عَنِ السَّكُونِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله : الْخَلْقُ عِیَالُ اللهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَی اللهِ مَنْ نَفَعَ عِیَالَ اللهِ وَ أَدْخَلَ عَلَی أَهْلِ بَیْتٍ سُرُوراً» و ح۷: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ، قَالَ حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ: سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله : مَنْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَی اللهِ؟ قَالَ: أَنْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ» و ص۱۹۹: «عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ، عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ، عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ، قَالَ أَبُوعَبْدِاللهِ علیه السلام : قَالَ اللهُ _ عَزَّ وَ جَلَّ _: الْخَلْقُ عِیَالِی فَأَحَبُّهُمْ إِلَیَّ أَلْطَفُهُمْ بِهِمْ وَ أَسْعَاهُمْ فِی حَوَائِجِهِمْ».
3.. اعلام الدین، ص۲۵۴.
4.. بحار الانوار، ج۷۱، ص۳۱۳.