خصوص حدیث خیر الناس باید گفت لفظ «ناس» در این جا، هر چند به ظاهر عام است، اما از آن معنای خاص فهمیده میشود. موضوع این روایت، تمام مردم را در بر نمی‌گیرد، بلکه به گروهی از مردم توجه دارد که مرتکب محارم و تارک واجبات باشند۱ هر چند، آن که به واجبات بی کم و کاست عمل میکند، هم خود یکی از مصادیق افرادی است که شیفته عبادت است. از این رو، موضوع این حدیث نیز یک موضوع عبادی است.
بر این اساس، میتوان چنین نتیجه گرفت که روایت در صدد بازگویی این نکته است که «کسی که تمامی واجبات را انجام دهد، اما عمل مستحبی انجام ندهد، بهتر از کسی است که بر انجام برخی از مستحبات تأکید ورزد و در مقابل، برخی واجبات را ترک گوید»۲ آن چه جای تأمل دارد، وجه افضلیت است که میتوان آن را نسبی و اضافی دانست؛ یعنی «اعبد الناس» یا «خیر الناس» نسبت به کسی است که به مستحبات عمل کند، ولی از برخی از واجباتش غفلت نماید.
سنجش نسبت «افضل» با «سید»
«سيد» از ريشه «ساد يسود» است که به «سيود» تبديل شده و «واو» به «يا» قلب شده و در هم ادغام شده است۳ «سيد» صفتي است که در مورد انسان به کار ميرود. از اين رو، داراي معاني مختلفي چون مالک، حليم، کريم، رب، فاضل، رئيس، شوهر و مقدم است.۴ بنا بر اين، کاربرد آن در ديگر موارد از جمله در لا به لاي متون ادعيه و زيارات به صورت استعمال مجازي بوده که متضمن معاني مجد و شرف و بزرگي است۵ از معاني واژه «سيد» صفت فضل و فضيلت است؛ مانند: عبارت «أنتما سيدا شباب أهل الجنة» که خطاب به امام حسن و امام حسين عليهما السلام به کار رفته است و «سيد» به معناي «افضل» استعمال شده است۶ با اين معنا ميتوان سيد را مترادف افضل برشمرد. مؤيد اين سخن، گفت? علامه مجلسي ذيل شرح حديث «سيد الاعمال» است که ايشان تصريح کرده‌اند منظور از سيد در عبارت «سيد الاعمال» اشرف و افضل اعمال است۷ بنا بر اين،
1.. «مفهوم تا مقصود»، ص۳۳.
2.شرح الکافی، ج۸، ص۲۵۸؛ مرآه العقول، ج۸، ص۷۸.
3.النهایه، ج۲، ص۴۱۹.
4.. مجمع البحرین، ج۳، ص۷۱؛ مصباح المنیر، ج۲، ص۲۹۴.
5.التحقیق، ج۵، ص۲۵۷.
6.مجمع البحرین، ج۳، ص۷۲.
7.مرآة العقول، ج۸، ص۳۴۲.
