بعد می‌گفتند این کتابی است که مثلاً صد تا حدیث دارد، اولش این است، وسطش این و آخرش این. در فلان تاریخ خدمت فلان استاد خواندیم، قرائت و مقابله کردیم، و آن استاد هم همین کتاب را با همین علائم و نشانه به این آقا اجازه روایت می‌داد. این معتبر می‌شد؛ اصلی از اصول اربعمائه و معتبر می‌شد. این دیگر ممّا لاریب فیه است.
از این به بعد، عصر جعل حدیث آغاز می‌شود. به این آقا می‌گفتند که تمنّی و آرزو داریم _ حالا یا با مبلغ یا بی‌مبلغ _ شما آن کتاب را بدهید ما یک دوره استنساخ کنیم و خدمت شما تقدیم کنیم. این رساله فضیل یا کتاب زراره را می‌گرفتند و می‌دادند بازار ورّاق‌ها؛ می‌گفتند که شما اصل زراره را برای ما یک نسخه استنساخ کنید. کار بازار ورّاق‌ها، هم استنساخ حدیث بود، هم صحافی. در آن‌جا سخن از علم و بحث و جدال علمی و امثال این‌ها بود. همین ابن‌ادریس _ رضوان‌الله علیه _ در مقدمه سرائر از بزرگانی نقل می‌کند که به فرزندان و شاگردانشان وصیت می‌کردند، وقتی از حوزه یا از منزل بیرون رفتید و خواستید در بازار، جایی بنشینید، در هر مغازه‌ای ننشینید: «یا بنی لاتقوموا فی الأسواق إلا على زرّاد أو ورّاق‏»؛^۱ یا در کتاب‌فروشی بنشینید یا آن‌جا که اسلحه می‌فروشند؛ آن‌جا که خوی شجاعت و شهامت و مبارزه نظامی دارد و یا آن‌جا که نسخه می‌نویسند و بازار ورّاقان است و سخن از بحث و علم و دراست است. اگرچه بازار ورّاق‌ها بازار علمی بود، اما در بین همین ورّاق‌ها نیز جعّال و رشوه‌گیر بودند. بنابراین، این‌که می‌بینید مشایخ [طریق خود را تا کتاب‌ها ذکر می‌کردند و] می‌گفتند و سلسله خویش را بیان می‌کردند، برای همین جهت است».
حضرت استاد جوادی‌آملی در پایان این بخش، با یادکرد دوباره خلأ بین کتب اربعه و اصول‌اربعمائه، از دانش‌پژوهان مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه خواستند در این راستا تلاشی ویژه نمایند. هم‌چنین ایشان افزودند: «مسائل دین نظیر اصول دین، اصول مذهب، تفسیر و دیگر مسائل _ به غیر از فقه _ را باید در درجه نخست از روایات متواتر لفظی، در درجه بعد روایات متواتر معنوی و در درجه آخر روایات مستفیض استخراج کرد، و با خبر واحد نمی‌توان مشکلات اصول دین را حل کرد».

اصول اربعمائه مشخص شود. به نظر می‌رسد این کار بزرگ، شدنی است، اما یک جان کندن و تلاش مضاعف علمی همراه با فهم می‌خواهد.
پژوهش‌های آسان را بسیاری انجام می‌دهند، اما کمتر کسی سراغ کارهای بزرگ می‌رود. الآن شما مستحضرید که نویسنده چند اصل از اصول اربعمائه، افرادی نظیر «فضیل یسار نهدی» و «زرارة بن اعین» هستند؛ ما با این آثار مشکل جدّی داریم. مشکل جدّی این است که در آن روزگار چاپ نبود؛ بازار ورّاق‌ها و بازار جعل بود؛ و با اصالت عدم زیاده و اصالت عدم نقیصه نمی‌شود دین را حفظ کرد. تا این‌که نوبت به شیخ انصاری برسد و ایشان بگوید: اصل در البیعان بالخیار، عدم تشدید است این پایگاه علمی ندارد.
ورّاقان با جعل و کم و زیاد کردن هم آشنا بودند. خدا مرحوم علامه‌عسکری را غریق رحمت کند که شفاف‌تر از دیگران به کشف این جعل‌ها پرداختند. ما دوران‌هایی را پشت سر گذاشتیم که محدّث جعل کرده‌اند، چه رسد به حدیث. این 150 محدّث جعل‌شده، که علامه‌عسکری آنان را در متون عامه یافتند، نمونه‌ای از این جعل‌هاست. اگر 150 راوی جعل کردند و از هر کدام چندین روایت، آن وقت شما چه توقعی دارید [حدیث جعل نکنند]؟!
سرّ این‌که اصرار داریم که فاصله کتب اربعه و اصول اربعمائه باید حل شود، این است که فضیل یسار یا زراره و یا سایر بزرگان، محضر امام علیه السلام مشرّف می‌شدند. حضرت چیزهایی را می‌فرمودند و آنان مرقوم می‌کردند؛ این شده کتاب. نجاشی می‌گوید: فلان کس دارای کتاب است؛ اما کدام کتاب؟ کتاب کجاست؟!
آن کتاب‌هایی هم که باقی ماند، به این دلیل بود که عده‌ای هم‌چون جان، متون حدیث را محافظت می‌کردند. آنان خدمت استاد می‌رفتند و کتاب را بر ایشان قرائت می‌کردند و این کتاب‌ها را _ حتی به عنوان عاریه و امانت _ به کسی نمی‌دادند؛ که نکند چیزی را از آن بکاهند و یا بر آن بیفزایند. وقتی خدمت استاد می‌رفتند، تاریخ داشت، فلان روز رفتیم از فلان جا تا فلان جا خواندیم؛ بلغ قبالاً، [بلغ‏ العرض بأصله‏]، بلغ کذا و کذا.^۱ آن‌گاه که قرائت کتاب پایان می‌یافت، از استاد اجازه روایت می‌گرفتند.