9
دو فصلنامه علمي تخصصي حديث حوزه 3

باید توجه داشت که تنها مشکلمان فقهی نیست. ما در فقه به کمتر از خبر واحد هم، یعنی اصولِ عملی بسنده می‌کنیم. اصل عملی یعنی اصل عملی؛ اصل عملی هیچ واقعی را کشف نمی‌کند؛ اصل عملی «لرفع الحیرة عند العمل» است. این که اماره و واقع نیست. فقه ما با این موارد هم حل می‌شود، اما ما تنها «فقه» نداریم. «کلام» هم داریم و بالاتر از آن، «مسائل تفسیری» داریم. چیستی معنای یک آیه، امر عملی نیست. این امور را که با خبر واحد نمی‌شود حل کرد.
بنابراین، ما اصول دین داریم و اصول مذهب. بعد نوبت به فقه و امثال آن می‌رسد. از این جا ما هزار تا کتاب می‌بینیم؛ قدری جلوتر می‌رویم، می‌بینیم می‌شود چهار تا، و همین طور جلوتر می‌رویم تا می‌رسیم به خبر واحد! مستحضرید که خبر واحد هم چیزی نیست که همه علما روی آن تکیه کرده باشند. ابن‌ادریس در سرائر می‌گوید: «آیا دین را جز خبر واحد چیز دیگر به هم زد؟!» خب از آن طرف، استادشان شیخ‌طوسی و بزرگواران دیگر خبر واحد را حجّت می‌دانند. همه ما هم حجّت می‌دانیم، اما این حرف‌ها هم در دستگاه فقهای ماست».

راه‌کار حل اشکال

آیة‌الله جوادی‌آملی در ادامه به بیان شیوه کلی و اجمالی حل این اشکال پرداختند و بر این باور بودند که اگر فاصله و خلأ بین اصول اولیه شیعه با جوامع روایی، نظیر کتب اربعه پُر شود، می‌تواند از اکتفا به خبر واحد مستغنی شد. به بیان حضرت استاد: «لازم است در اصول دین و اصول مذهب، پژوهش‌هایی بنیادی سامان یابد و بایسته است که این مهم را حدیث‌پژوهان معاصر عهده‌دار شوند». ادامه فرمایشات استاد را می‌خوانیم:
«مهم‌ترین وظیفه‌ای که بر دوش داریم _ همه ما عموماً و شما بزرگواران که متولیان فنّ شریف حدیث هستید خصوصاً _ این است که رابطه بین کتب اربعه و اصول اربعمائه را تثبیت کنیم و این خلأ را پر نماییم. آن‌گاه این دین زنده می‌شود؛ وگرنه شما با خبر واحد می‌خواهید چه کار کنید؟! اگر سخن از حکومت و نظام است، اگر سخن از وجود مبارک ولی‌عصر است، این‌ها یا جزو اصول دین است یا جزو اصول مذهب؛ این‌ها را که نمی‌توان با خبر واحد ثابت کرد.
این یک پژوهش عمیق، دقیق و علمی می‌خواهد. باید فاصله بین کتب اربعه و


دو فصلنامه علمي تخصصي حديث حوزه 3
8

جهت» سیر کند، الله را نمی‌بیند؛ اگر «از جهت» و«طبیعت» بیرون برود، به خدا نزدیک می‌شود. وقتی نزدیک شد، آن‌گاه همه نعمت‌ها از آنِ اوست».

2) ناتوانی خبر واحد در استوارسازی دین

حضرت آیة‌الله جوادی‌آملی در بخش دوم سخنان خویش، به چالشی بنیادی در حوزه دین اشاره کردند و به رسم امانت‌داری افزودند، اساس این اشکال را استاد بزرگوارشان آیة‌الله العظمی محقق داماد رحمه الله علیه به دفعات متعدد در اثنای درس مطرح کرده بودند.
ایشان هدف خود را از طرح چنین اشکالاتی در جمع حاضر این نکته دانستند که حدیث‌پژوهان و افرادی که متولیان فنّ شریف حدیث هستند، آسان‌تر و بهتر از دیگران می‌توانند این‌گونه مشکلات را حل کنند. به باور ایشان، حل این اشکال به اتقان‌سازی نقل‌های دینی و استوارسازی اندیشه دینی خواهد انجامید. اشکال مرحوم محقق داماد را از گفتار رسای استاد جوادی‌آملی پی می‌گیریم:
«سیدنا الاستاد مرحوم محقق داماد _ رضوان‌الله علیه _ یک روز در اثنای درس فرمودند: ما باید یک فکر اساسی کنیم که این سلسله اسناد و احادیث را متقن نماییم، تا این که پایگاه اساسی دین ما باشد، چه این‌که هست. عصاره فرمایش ایشان این است که گاه روایتی را در هزار نوشتار_ اعم از مقاله، کتاب و جزوه _ در بازار نشر می‌بینیم. هنگامی که این روایت را در هزار کتاب دیدیم، گمان می‌کنند که یک امر قطعی است، اما وقتی مصدریابی کنیم، متوجه می‌شویم که این روایت در متون روایی صد سال پیش تنها در حدود چهارصد کتاب آمده است، و چه بسا در عصر مجلسی _ رضوان‌الله علیه _ همین روایت در پنجاه کتاب روایی آمده و در عصر امین‌الاسلام طبرسی، متون کمتری آن را گزارش کرده است. نهایت این‌که منبع اصلی این روایت به کتب اربعه می‌رسد که در بازنگری دقیق روشن می‌شود که منبع بخشی از روایات تهذیبین نیز کتاب کلینی و یا کتاب صدوق است. به بیان دیگر، منبع اصلی روایتی که در هزار کتاب امروزی است، تنها دو کتاب است؛ یعنی بازگشت هزار منبع شد دو مصدر. در بازخوانی همین دو منبع نیز می‌بینیم هر دو از زراره نقل کرده‌اند. بنابراین شد خبر واحد؛ یعنی [یک نکته که گاه در اندیشه دینی مؤثر خواهد بود، به یک خبر واحد برمی‌گردد.] آیا از دینی که تکیه‌گاهش خبر واحد باشد، چیزی در‌می‌آید؟!

  • نام منبع :
    دو فصلنامه علمي تخصصي حديث حوزه 3
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1390
    سردبیر :
    غلامعلي، مهدي
    صاحب امتیاز :
    مرکز تخصّصي علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    فاطمي‌ منش، علي
    تلفن :
    7832000
    دورنگار :
    7832001
    پست الکترونیک :
    Hadith.info@gmail.com
    مدیر مسئول :
    الهادي(خوشنويس)، جعفر
تعداد بازدید : 24616
صفحه از 199
پرینت  ارسال به