النهايه فی غريب الحديث و الأثر

ابن‏ اثير در النهايه ميان دو کتاب الغريبين هروی و المغيث اصفهانی جمع کرده است ^۱؛ اما از آنجا که بسياری از اين الفاظ در اين دو کتاب نبوده، واژگان غريب را از ساير کتاب‏‏ها گرد آورد و کتابش را بر اساس ترتيب الفبایی‌سامان داد، مگر در مواردی که به گونه‏ایی کلمه بر حرف زاید بنا شده که گویی از حروف اصلی است. در اين موارد، کلمه را بر اساس حرف زاید آورده و به زاید بودن آن آگاهی داده است ^۲.

غريب الحديث ابو‏ عبيد

ابو‏ عبيد کتاب خود را بر اساس ترتيب مسندی تنظيم کرده و در آغاز، روايات رسول الله _ صلی الله عليه و آله _ و سپس روايات صحابه و بعد از آن اخبار تابعان را به ترتيب آورده است. او برای هر راوی فصلی را ويژه کرده است؛ اما در داخل هر فصل ترتيبی قرار نداده است. وی پس از آوردن اسناد حديث به شرح واژه پرداخته است ^۳.

غريب الحديث ابن قتيبه

شيوه وی همانند ابو عبيد بود. کتاب او در واقع استدراکی بر کتاب ابو عبيد بود؛ فقط احاديث بدون سند را که صرفًا لغت‏دانان ذکر کرده بودند _ اضافه کرد ^۴. ابن ‏قتيبه به غريب الحديث بسنده نکرده، تاريخ عرب، مَثَل‏‏ها و سخنان گذشتگان را هم در اين کتاب ذکر کرد ^۵.

اصلاح الغلط ابی ‏‏عبيد

چنان که گفتيم، کتاب ابن ‏قتيبه مستدرکی است بر غريب الحديث ابو عبيد و ابن قتيبه خود را ملزم کرده است که مواردی که ابو عبيد نقل کرده، ذکر نکند، جز احاديثی که ابو‏ عبيد در معنای آن به خطا رفته است که در اين صورت، به معنای صواب تنبه داده است و موارد اصلاحی خود را در کتابی به نام اصلاح الغلط آورده است ^۶.

اصلاح غلط المحدثين

آن گونه که از نام کتاب هويداست، مؤلف آن، خطابی، در اين کتاب به تصحيح اشتباهات و تحريفات محدثان همت گمارده است. علاوه بر اين، در واژه‏‏های چند معنایی از يک حديث معنای واضح‏تر و روشن‏تر آن را برگزيده است ^۷. نيز برای اثبات رأی و نظر خود به آيات قرآن، احاديث نبوی و اشعار عرب استشهاد کرده است ^۸.