الفائق فی غريب الحديث
شيوه زمخشری در اين کتاب الفبایی است؛ اما در بسياری جايها اين ترتيب را رعايت نکرده است؛ زيرا وی اولين واژه را در همان ماده خود آورده است. سپس ساير واژههای غريب حديث را در همان ماده شرح میدهد. از اين رو است که دستيابی به بسياری از واژههای اين کتاب ديرياب میشود ۱.
اعراب الحديث
ابوالبقاء عُکبری اين کتاب را به شيوه مسندی سامان داد؛ ولی در نام صحابه ترتيب الفبایی را رعايت کرد. او اين کتاب را به دو دليل نوشت: اول، آن که کتابی در اعراب واژگان مشکل احاديث نوشته باشد. ديگر، این که به تصحيفات راويان توجه دهد. منبع حديثی وی در اين کتاب جامع المسانيد ابنجوزی بود ۲.۳
روش محقق
در اين‌جا با محقق کتاب همراه شده، شيوه و روش کار وی در الجامع فی غريب الحديث را از وی فرامیگيريم.
شيوه محقق در مورد دو کتاب ابو عبيد و ابن قتيبه
هروی و اصفهانی۴ کتاب‌های غريب الحديث ابوعبيد قاسم بن سلّام و ابن قتيبه را در کتاب‌های خود نقل کردهاند و متن اين دو غريب الحديث در النهايه آمده است؛ يعنی در حقيقت هروی، اصفهانی و ابن اثير از اين کتابها بهره گرفتهاند. محقق با محور قرار دادن النهايه اين کارها را نسبت به اين دو غريب الحديث انجام دادم است ۵:
1.«سير تدوين غريب الحديث»، ص۹۹، نقل از النهايه، ج۱، مقدمه، ص۹
2.اعراب الحديث النبوی، ص۹۳
3.. شايان ذکر است که محقق کتاب، به چگونگی استفاده از اعراب الحديث اشارهای نکرده است؛ فقط روی جلد و به صورت عنوان فرعی از اين کتاب نام برده است. ما در متن کتاب به موردی از استفادۀ ايشان از اعراب الحديث برخورديم که مضمون اعراب الحديث با متن النهايه تقريباً همانند است (الجامع فی غريب الحديث، ج۱، ص۱۷۷).
4.. تذکر اين نکته بجاست که مقصود از مشايخ ابن اثير - که محقق به کار برده - ابوعبيد هروی و ابو موسی مدينی اصفهانی هستند که کتاب‌های اين دو، يعنی الغريبين و المغيث فی غريب القرآن و الحديث مورد اعتماد و استفاده ابن اثير در النهايه است. البته بايد توجه داشته باشيم که اين دو، مشايخ با واسطه محسوب میشوند.
5.الجامع فی غريب الحديث، ج۱، ص۲۳
