مفسران در باره مرجع «هو» در (وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلی)^۱ و فاعل در دو عبارت (ثمُ‏َّ دَنَا فَتَدَلی)^۲، (فَأَوْحی إِلی‏ عَبْدِهِ مَا أَوْحی)^۳ نظریات مختلفی دارند. گروهی^۴ هر سه را جبرئیل می‌دانند؛ یعنی ایشان به پیامبر صلی الله علیه وآله نزدیک شد و وحی را ارائه نمود و برخی از همین گروه^۵ در مورد عبارت آخر (فَأَوْحی إِلی‏ عَبْدِهِ مَا أَوْحی) می‌گویند خداوند به پیامبر وحی کرد.
طبق این تفسیر، جبرئیل _ که همیشه به صورت «انسانی خوش چهره» بر محمد صلی الله علیه وآله ظاهر می‌شد _ دو بار با چهره اصلی خودش، بر پیامبر صلی الله علیه وآله ظاهر شد: مرتبه اول، با توجه به آیات سوره نجم در افق اعلی: (فَكاَنَ قَابَ قَوْسَينْ‏ِ أَوْ أَدْنی)^۶ و مرتبه دوم، در جریان معراج پیامبر صلی الله علیه وآله بود. ممکن است دیدار اول در کنار «غار حرا» در جبل‌النور واقع شده باشد ^۷.

نقد و بررسی

1. با توجه به آیات بعد، پیامبر صلی الله علیه وآله او را در «سدرة المنتهی»، بر فراز آسمان‌ها دید. از طرفی او در سفر معراج از ابتدا با پیامبر بود و تنها در اوج آسمان او را ندید؛ مگر این که در ابتدا او را به شکل انسان و در آسمان به صورت اصلی خود مشاهده کرده باشد. البته قرینه‏ای بر این مطلب در آیات وجود ندارد ^۸.
2. مقام پیامبر صلی الله علیه وآله از جبرئیل والاتر است؛ زیرا در ماجرای معراج پیامبر صلی الله علیه وآله نیز جبرئیل به مرحله‏ای می‌رسد که از حرکت بازمی‌ماند و پیامبر به سیرخود ادامه می‌دهد. پس مشاهده جبرئیل به صورت اصلی¬اش، نمی‌تواند چنان اهمیتی داشته باشد که در آیات بیان شود ^۹.
3. جمله (مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَای)^۱۰ دلیلی بر شهود باطنی، نه مشاهده حسی با چشم است ^۱۱.
۴. روایات، این تفسیر را نقض می‌کند و منظور از این آیات، شهود باطنی خاصی نسبت به ذات خداست که برای پیامبر صلی الله علیه وآله در این صحنه رخ داد و در معراج بار دیگر تکرار شد.^۱۲
۵. اگر تفسیر اول را بپذیریم، اثبات معراج از آیه مشکل می‌شود؛ زیرا ظاهر آیه، علاوه بر این، احتمال پایین آمدن جبرئیل و همراهی با پیامبر را نیز نفی نمی‌کند؛ همان طور که برخی ادعا کرده‌اند ضمیر در «هو» و «دنا» به جبرئیل برمی‌گردد و معنای آیه این است که جبرئیل به رسول خدا صلی الله علیه وآله نزدیک شد و با آن جناب به آسمان‌ها عروج کرد ^۱۳.