اگر معراج تنها رؤیایی بود، اهمیت دادن به آن در قرآن و اثبات کرامت پیامبر صلی الله علیه وآله به وسیله آن معنا نداشت ۱.
سخن معاویه را نیز با ظاهر آیات۲ رد میکنیم. علاوه بر آن، تسبیح و ثنای خداوند در این آیات به دلیل بیسابقه بودن و قدرتنمایی خداوند است و با خواب سازگار نیست؛ زیرا همه افراد خواب میبینند و چه بسا گناهکاری خوابی ببیند که از خواب یک مؤمن عجیبتر باشد.۳
اگر این سیر رؤیا بود، تکذیب قریش معنا نداشت ۴ و نیز مشاهداتی که آن حضرت در بین راه دیده و نقل کرده، با رؤیا بودن معراج نمیسازد ۵.
آیه (...وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاکَ إِلاَّ فِتْنَةً لِلنَّاسِ...)۶ را مفسران این گونه تفسیر کردهاند:
خداوند بیان نفرمود آن رؤیا چه بود و در دیگر آیات نیز تفسیری برای آن وجود ندارد و رؤیاهایی که در دو آیه دیگر از قرآن وجود دارد،۷به حوادث پس از هجرت مربوط است و آیه(...وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتی...)در مکه نازل شد. پس ربطی به یکدیگر ندارند و با این آیه نمیتوان به اثبات وقوع معراج در خواب پرداخت۸.
حتی اگر آیه رؤیا را اثبات کند، شأن نزول آن با معراج نمیسازد.۹
ب) معراج روحانی
برخی۱۰ معراج را روحانی میپندارند؛ یعنی روح ایشان جدا از جسمشان به این سفر رفته است. اگر منظور از معراج روحانی، تفکر در عظمت حق و وسعت جهان و... باشد، بدون تردید این تنها شامل پیامبر صلی الله علیه وآله نمیشود و اکثر پیامبران را شامل میشود؛ در حالی که معراج از ویژگیهای
1.قصههای قرآن، ص۵۶۸
2.المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۲
3.. اسراء/۱: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا...»؛ نجم/۱۷ـ۱۸: «مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَ مَا طَغَی* لَقَدْ رَأَی مِنْ ءَایاتِ رَبِّهِ الْكُبرَْی».
4.. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۲۴؛ آیة الله قزوینی نیز بیانی با همین مضمون دارد (رجعت و معراج، ص۵۳).
5.همان
6.اسراء/۶۰
7.. انفال/۴۳: «إِذْ یرِیكَهُمُ اللَّهُ فی مَنَامِكَ قَلِیلًا وَ لَوْ أَرَئكَهُمْ كَثِیرًا لَّفَشِلْتُم...»؛ فتح/۲۷: «لَّقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّءْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ...».
8.المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۳۷
9.. در آن رؤیا پیامبر در خواب دیدند که بوزینههایی بر منبرش بالا و پایین میروند. این خواب ایشان را اندوهگین کرد و تا زنده بود، کسی او را خندان ندید. ( التبیان، ج۶، ص۴۹۴؛ روح الجنان و روح الجنان، ج۱۲، ص۲۴۴).
10.. ابوعلی سینا از كسانی است كه معراج را روحانی میداند: «...جسم به یک لحظه مسافت دور نتواند کرد پس معراج جسمانی نبود...» (معراجنامه ابوعلی سینا، ص۹۸-۹۹).