پیامبر صلی الله علیه وآله است. در ضمن، پیامبر صلی الله علیه وآله بسیاری از شبها این حالت عرفانی را داشتند، اما معراج در شبی معین رخ داد.۱ از طرفی، این نظریه با آیه (سُبْحَانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ...) مخالف است؛ زیرا «عبد» مجموعهای از جسم و روح است، نه روح به تنهایی.
ج) معراج جسمانی سپس روحانی
گروهی۲ دیگر بر این باورند که تا مسجد الاقصی جسمانی و پس از آن تا آسمان روحانی بوده است. اگر قراینی از آیات و روایات داشته باشیم، به نظر میرسد در این سخن عیبی نیست؛ تنها لازم است جنت المأوی را _ در آیه «و عندها جنة المأوی» بر جنت برزخی حمل کنیم و مقصود از جنت المأوی نزد سدره، نوعی ارتباط و بستگی بین بهشت برزخی با سدرة المنتهی باشد۳ و آیات معراج را به گونهای شرح دهیم که با روحانی بودن معراج منافاتی نداشته باشد ۴. پس درستی این نظر مشروط به داشتن قراین است، اما با توجه به آیات و روایات موجود نمیتوان این دیدگاه را پذیرفت.
د) معراج جسمانی با جسم برزخی و مثالی
برخی۵ دیگر بر این نظرند که معراج، جسمانی، اما به صورت برزخی۶ و مثالی بوده است. گویا این عده میخواهند دو گروه با دیدگاه معراج روحانی و معراج جسمانی را راضی کنند. شاید عامل این تأویل، افسانه یونانی در باره نظام هستی باشد که گمان میکنند همانند لوح محفوظ پای برجاست، اما اکنون هیئتدانهای جهان همه این نظر را تکذیب میکنند. در واقع، آنها گمان میکنند بدین ترتیب، مشکل افلاک را هم حل میکنند؛ زیرا جسم برزخی نفوذش احتیاج به جدا ساختن بدنه فلک ندارد ۷.
این نظر با قرآن نیز سازگار نیست؛ زیرا در آیات سوره نجم میخوانیم: «فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ مَا أَوْحی»۸ و ضمیر در آنها به پیغمبر صلی الله علیه وآله بر میگردد، نه جبرئیل. پس باز هم میگوییم، عبد مجموعهای از جسم و روح است، نه روح به تنهایی.
1.. وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۵۲۰-۵۲۱: «انّی لست كاحدكمْ إنّی أظل عند ربی فیطمعنی و یسقینی».
2.. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۹.
3.. همان گونه که در روایات، قبر انسان را باغی از باغهای بهشت یا حفرهای از حفرههای دوزخ دانستهاند (فروع الكافی، ج۳، ص۲۴۲، ح۲) و از آن وجود نوعی ارتباط را با بهشت یا دوزخ میفهمیم.
4.المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۳۶
5.. پیشوای گروه شیخیه «شیخ احمد احسایی» در رساله قطیفیه خود این نظر را بیان میكند (فروغ ابدیت، ج۱، ص۳۸۹).
6.. بدن برزخی همانند بدنی است كه انسان در عالم خواب همه گونه فعالیت با آن انجام میدهد
7.فروغ ابدیت، ج۱، ص۳۸۹
8.نجم/۱۰