نادرستی انتساب عدم پذیرش ظواهر قرآن به اخباریان

محمد رضا آرمیون ^۱

چکیده

مشهور است که اخباریان ظواهر قرآن را نمی‏پذیرند و از تفسیر آن خودداری می‏کنند. این پژوهش، نادرستی این انتساب را با دو عامل مربوط می‏داند: اول این که غفلت از شناسائی جریان‏‏های هم عصر اخباریان، سبب شده که جهت تندی سخن آنان در باره فهم قرآن، دانسته نشود. آنان به دلیل شیوع رویکرد‏های عقلی و عرفانی در آن روزگار، به خطر استقلال فهم قرآن بدون روایات معصومان هشدار داده‏اند. دوم این که بین اظهارات بزرگان این گروه در فقه و تفسیر و اقتضائات مقامی هر یک از آن دو، تفکیک صورت نگرفته است. بر این اساس ادعا این است که اخباریان در رابطه با قرآن دو دغدغه داشته‏اند؛ اول این که در فقه نباید آیات الأحکام را با صرف اتکا به عقل، بدون در نظر گرفتن روایات، مطرح ساخت. دوم این که در تفسیر نیز نباید به تأویلات عرفانی با تکیه بر کشف درونی، وارد شد.

کلیدواژه‌ها: اخباریان، ظواهر قرآن، تفسیر.

درآمد

اخباری‏ها‏ را نمی‏توان یک جریان منسجم و یکپارچه دانست؛ چرا که در بین دانشمندان این جریان فکری مراتب مختلفی وجود دارد. هر چند نگاه عمومی نسبت به آنان به شکل کلان انجام می‏شود، ولی تأثیرگذاری بزرگان این جریان نسبت به تفسیر قرآن متفاوت بوده است. آنچه که از ظاهر برخی از تعبیرات علمای اخباری بر می‏آید، آیات قرآن را جز با روایت معصومان علیهم السلام قابل فهم و تفسیر نمی‏دانند. برخی دیگر، علاوه بر آن، تلاش مفسر را تنها در محدوده تفسیر واژگان قابل انجام می‏دانند و برخی از معروفین به اخباری‏گری حتی تأویل آیات را نیز جایز می‏دانند. هر یک از این سطوح را باید بر اساس واقعیت عینی _ که در آثار معروفین و بزرگان اخباری‏گری به نمایش در آمده است _ ارزیابی نمود؛ بویژه این که لازم است مواضعی که نسبت به دیدگاه تند این جریان،