گرفته شده است، مورد بررسی قرار داد که تا چه اندازه مورد قبول است. در این مقاله تنها فرصت بازخوانی و تحلیل کلمات و سخنان استرآبادی در خصوص تفسیر قرآن فراهم شده است.
کاربرد واژه اخباری‏گری در ادبیات امروز، به گونه‏ای است که بار معنایی این واژه را در اذهان، منفی گردانیده است و با شنیدن آن، نوعی جمودگرایی و خَمودی در اندیشه و تعقل به ذهن خطور می‏کند. از این نگاه، اخباری عالمی است که با هر گونه تحلیل و توجیه مخالف است؛ چرا که او به عقل بدبین است و هر فرآیندی که از بعد اندیشه بشری سر زند، تراوشی غیر قابل اعتماد است ^۱. چرایی چنین کاربردی _ که از این واژه صورت می‏گیرد _ به برخورد‏های تندی که با گروه اخباریان صورت گرفت، بی ارتباط نیست. در مقابل این نگاه، برخی با خوش‌بینی اخباری و اصولی را فرقه واحدی انگاشته‏اند ^۲. برخی نیز با تفکیک بین حامیان این تفکر، از واژه اخبارگرایی را در مواردی به کار برده‏اند که منش اخباری یا اصولی شخص روشن نباشد و یا حالت بینابینی داشته باشد ^۳. حقیقت، این است که اخباریان، در حدود دویست سال، عرصه علمی را بر اصولیان، رقیب دیرینه‌شان تنگ نمودند، ولی کشمکش‏هایی که برای انتقال مدیریت علمی در آن دوره از دوره‏‏های اصول^۴ شکل گرفت، خاطره نامناسبی را از این جریان به جای گذاشت. با گذشت این دوره پر تلاطم، نقد اصولی از اخباری‏گری، رایج شد و هرگز تصویر روشنی از زوایای این جریان در آثار اصولیان دیده نشد. ما در این نوشته، ضمن اذعان به دشواری ارائه تعریف یکسان از این جریان، از کلیات مرتبط به این موضوع صرف نظر می‏کنیم.

اخباریان و ظواهر قرآن

باید دانست که رویارویی که بین اخباری و اصولی در تاریخ حدیث شیعه رخ داده است، با پذیرش دخالت عقل در مسیر استنباط گزاره‏‏های اعتباری و نقلی، مرتبط بوده است. این در حالی است که بازخورد تقسیم اخباری و اصولی در حیطه علوم تحلیلی _ نقلی، نظیر تفسیر، به درستی ارزیابی نشده است و همان برآیندی که در تفسیر گزاره‏‏های فقهی _ حقوقی دین، از این دو جریان حدیثی وجود دارد، بر جای مانده است. ولی واقعیت این است که عمده اختلافات بین اخباری و اصولی، بر سر برداشت‏‏های تحلیلی از آیات قرآن نبوده است، بلکه اختلاف بر سر استنباطات اعتباری و تشریعی از آیات و روایات بوده است. برخی از مستشرقان _ که متوجه خاستگاه تقسیم اخباری و اصولی، به عنوان دو قسیم در حیطه حقوق و فقه شده‏اند _ در این باره نوشته‏اند: