دغدغه اصلی اخباریان و اصولیانِ (مخالف) آنها تفسیر متون مقدس نبود، بلکه رشته پردامنهتر حقوق و حیطه کاری آن (فقه) بود۱.
به هر جهت، میتوان گفت که به این نکته کمتر توجه شده است که اخباری در خصوص تفسیر قرآن چه میگوید و آیا میتوان بین دیدگاههای او در دو حوزه فقه و تفسیر، تفکیک قایل شد؟ چنان که برخی با اعتراف به این که موضوع سخنان تند استرآبادی در باره تفسیر قرآن نیست، آنان را به چنین دیدگاهی متهم کردهاند ۲.
از آنجا که انتساب عدم پذیرش ظواهر قرآن از سوی اخباریان به عنوان سدی، مانع از ورود به دیدگاه آنان در باره تفسیر قرآن است، لازم است دیدگاههای متفاوتی که در این باره به اخباریان نسبت داده شده است، مورد بازشناسی قرار گیرد. با در نظر گرفتن دیدگاههایی که از سوی برخی از مفسران و خود اخباریان وجود دارد، سه دیدگاه را در این زمینه میتوان برشمرد: دیدگاه اصولیان، برخی از مفسران و اخباریان.
وحید بهبهانی، که مؤسس و مجدد ۳ اصول نیز قلمداد میشود، در فایده 28 کتاب الفوائد الحائریة قول به عدم حجیت قرآن را به صراحت به اخباریان نسبت داده و این را در نهایت غرابت و بسیار دور میخواند:
الفائدة الثامنة و العشرون [في حجيّة القرآن] الأخباريون: منعوا عنها مطلقا، و هو في غاية الغرابة۴.
شیخ اعظم، مرتضی انصاری، همچون وحید عقیده دارد که اخباریان، ظاهر قرآن را نمیپذیرند. وی اختلاف آنها در ظواهر قرآن را به فهم لغوی و عرفی کلمات قرآن نمیداند و اختلاف آنها را این گونه تبیین میکند:
اختلاف آنها در این است که مقصود از خطابهایی که در قرآن آمده، استفاده از مراد برخاسته از خودشان نیست، بلکه با ضمیمه سخنان أهل ذکر مقصود و مرادشان روشن میگردد و یا این که این خطابها ظاهر نمیتوانند باشند...۵.
استاد معرفت از زمره مفسرانی است که این انتساب را ناشی از بیاطلاعی سخنان آنان میداند و در این باره این گونه مینویسد:
در دوران متأخّر به فقهای اخباری نسبت داده شده که حجیت ظواهر قرآن را قبول ندارند و استناد به قرآن و استنباط احکام از آن را نادرست میشمرند؛ این نسبت اساساً نادرست است...۶.
1.«رویکردهای اخباریان شیعه به تفسیر»، ص۲
2.مکاتب تفسیری، ج۱، ص۲۷۱
3.مقدمة الرسائل الفقهیة، ص۱۸
4.الفوائد الحائریة، ص۲۸۳
5.الفرائد الأصول، ج۱، ص۶۴
6.التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۸۹