به فهم ترکیب واژگان قرآن _ که بر اساس قواعد علم معانی و بیان شکل میگیرد _ نیز اعتمادی ندارد. ما به دلیل دقت در تعابیر ایشان، عبارتهای خود او را با هم مرور میکنیم:
... و قاعدههای ظنی عربی _ که در فنّ معانی و بیان و یا غیر آن دو ذکر شده است _ هم نزد اخباریان از اصحاب، بسیار کم فایده است و این به دلیل آن است که آنان در فتاوایشان و احکامشان جز به ادله روشنی که با کمک قرینههای حالی و مقالی، قطعی میشدند، تکیه نمیکردند و این قرینهها در سخنان اهلبیت علیهم السلام هم به وفور یافت میشود، نه در کتاب خدا و نه در کلام رسولخدا صلی الله علیه وآله 1.
صرف نظر از اشکال و نقضی که به ناهماهنگی سخنش نسبت به سخن معصومان علیهم السلام مبنی بر وجود قراین در کلام اهلبیت علیهم السلام نه پیامبر صلی الله علیه وآله وارد است،2 ابتدا باید رویکرد این سخنان را شناسایی کنیم و نباید به ظاهر این عبارات بسنده کنیم. بر خلاف ظاهری که در این عبارت به چشم میخورد _ که به شکل مطلق، بر نبود دلالات روشن و قراین حالی و مقالی در کتاب خدای متعال و سنت رسول خدا صلی الله علیه وآله اصرار دارد _ اگر در دلیلی که برای ادعای فوق آورده، به خوبی دقت کنیم، موضوع سخن او، تکیه و اعتماد بر فتاوا و احکام است. بنا بر این، این عبارت به روشنی حکایت از این دارد که وی در فضای فقهی سخن میگوید. قرینه دیگری که به روشنی، رویکرد فقهی ایشان را در این فایده نشان میدهد، عبارتهای صدر و ذیل همین فایده و تعابیری است که در آن وجود دارد. نوک پیکان حملاتی که ایشان در این فایده و یا فواید دیگری که در این زمینه بیان نموده، ناظر به احکام نظری و خود بافته فقهی است که از راه رأی و قیاس به دست آمدهاند؛ چنان که خود او در بخش آغازین این فایده این گونه بیان میدارند:
هیچ مدرکی برای احکام شرعی نظری فرعی یا اصلی جز سخنان عترت پاک پیامبر، وجود ندارد 3.
بنا بر این، ظهور ابتدایی و مبالغه گونهای که ایشان نسبت به نبود قرینههای مناسب با هدف فهم کتاب و سنت، مطرح نمودهاند، نباید ما را دچار اشتباه در فهم مبنای تفسیری وی کند. ممکن است در رد چنین احتمالی، به ذهن برسد که این تحلیل دچار، ضعف در تحقیق است؛ چرا که وی با صراحت بیان قرآن و حدیث را معماگونه میداند. در اینجا لازم است تعابیر خود ایشان را با دقت ببینیم:
فائدة: الصواب عندی مذهب قدمائنا الأخباريين و طريقتهم، أما مذهبهم فهو أن کل ما تحتاج إليه الأمة إلی يوم القيامة عليه دلالة قطعية من قبله تعالی حتی أرش الخدش، و أن
1.الفوائد المدنیة، ص۹۲
2.. در برخی از روایات، کلام اهل بیت علیهم السلام نیز همانند کلام خدا دانسته شده است (وسائل الشيعة، ج۲۷، ص۱۱۵، باب نهم، ح۳۳۳۵۵).
3.همان، ص۹۲