از دیگر منقولات مهم تاریخی المحیط در مجلد دوم، گزارش نسبتاً مفصلی از اختلافات شیعه پس از شهادت امام حسن‌عسکری علیه السلام آورده است. البته وی همچنان که خود نیز اشاره می‌کند، در اوایل مجلد اول المحیط نیز درباره اختلاف شیعه پس از شهادت امام عسکری علیه السلام بحث کرده بود و استاد رحمتی نیز در مقاله سابق‌الذکر خود آن بخش را از مجلد اول به تفصیل گزارش کرده‌اند، ولی با مقایسه مطالب وی در آن‌جا با آنچه در این مجلد دوم آورده است، روشن می شود که گزارش وی در این‌جا هر چند اشتراکاتی با بخش پیشین دارد، ولی دارای فواید و داده‌هایی تاریخی است که در آن بخش دیده نمی‌شود. گزارش وی به این شرح است:
فصل: فأمّا ما یتعلّق بروایة الولادة1 فقد روینا فی أول هذه المقالة قول الناصر للحقّ علیه السلام و ذکر بعض الأشراف2 أنّ الحسن العسکری مضی مصیباً طاهراً فی سنة سبع3 و خمسین و مأتین4 و صلّی علیه أبوعیسی المتوکل و حضر جنازته خلق کثیر و لم‌یخلف من الورثة إلّا أخاه و أمّه و ادّعت بعض جواریه الحمل فبقیت معدّلة5 أربع سنین فلم‌یظهر بها حبل6 و لا ولد، فسلّم المیراث لجعفر و هذا میراث الحسن بالعراق و الحجاز فی ید ولد7 جعفر و فی أثناء هذه الأیام انتدب رجل سمّـان یعرف بالعمری 8 فادّعى أن للحسن ابنا و أنه قد وکّله، و ساعده على ذلک طائفة من جملة هؤلاء الحشویة و اعتزل عن جملته أکثر فقهاء القطعیّة فی ذلک الزمان مثل الحسن بن علی بن فضال9 و محمد بن علی بن
1.. مراد، ولادت امام زمان علیه السلام است.
2.. دور می‌نماید که عبارت «ذکر بعض الأشراف» از کتاب ناصر اطروش برگرفته شده باشد. به نظر می‌آید مراد یا شخصیتی ناشناخته و متقدم بر نویسندۀ المحیط است که وی با واسطه از آن نقل می‌کند و یا یکی از معاصران اوست. ولی با توجه به ادامۀ گزارش و سیاق مطالب، این اندازه قطعی به نظر می‌رسد که سخنان یادشده از کتاب این «بعض الأشراف» نقل می‌شود و وی به قرینۀ گزارش یادشده و به‌ویژه بخش پایانی آن، بی‌گمان غیر امامی و به احتمال بسیار زیدی مذهب بوده است.
3.. در نسخه چنین خوانده می‌شد و احتمال «تسع» با توجه به نوع رسم‌الخط نسخه، بسیار ضعیف است.
4.. این تاریخ نادرست است و تاریخ صحیح شهادت حضرت امام عسکری علیه السلام سال ۲۶۰ قمری است. (ر. ک: کمال‌الدین، ص۴۳).
5.. در نسخۀ ما: «معبدة» آمده که خطاست.
6.. در نسخۀ ما: «حمل» است.
7.. درنسخۀ ما: «ولده» آمده که نادرست است.
8.. مراد، جناب عثمان بن سعید العمری رحمة الله علیه است که نایب اول امام زمان علیه السلام و از برجستگان جامعۀ شیعه بودند.
9.. در نسخۀ ما: «فضل»آمده، ولی عبارت المحیط نادرست است، زیرا حسن بن علی بن فضال سال‌ها پیش از آغاز غیبت صغری در سال ۲۲۴ قمری درگذشته بود (رجال النجاشی، ص۳۶). شخص مورد نظر، پسر وی علی بن حسن بن علی بن فضال است که از فقهای مشهور شیعه و فطحی‌مذهب بود و پس از شهادت امام عسکری علیه السلام امامت جعفر را پذیرفت (ر.ک: مکتب در فرایند تکامل، ص۱۵۹ و منابع یادشده).
