صحیح نیست. وی ادعا میکند که ائمه علیهم السلام خود به قیاس عمل میکردهاند، و آنگاه برای این ادعای خود هشت حدیث یادشده را که به موضوع اختلاف روایات میپردازد و در برخی از آنها به مسئله قیاس نیز اشاره شده است، گزارش میکند1 و سپس نتیجه میگیرد که این تفاوت جواب به جهت تغییر اجتهاد و رأی امام علیه السلام بوده است.2
ما در اینجا از گزارش نقدهای نویسنده المحیط خودداری کرده و تنها به ذکر احادیث مورد نظر از جزء نخست المحیط، (صفحه 64 - 65) بسنده میکنیم:
1. فروی أبوجعفر القمی فی نوادرالحکمة فی اختلاف الحدیث3 قال: حدّث الحسن بن علی عن العباس بن عامر عن أبیبکیر4 عن بعض أصحابنا عن أبیعبدالله علیه السلام قال: إذا ابتلیتم بالأمر لا بدّ لکم من العمل به لمیبلغکم عنا فیه شیء فخذوا بقول الناس فیه عن علی علیه السلام و إن لمیبلغکم فیه عن علی شیء فخذوه برأیکم ثم تسئلوا5 عنه بعد ذلک فإن کان صواباً و إلا رجعتم إلی الحقّ عند سماعه.62. و روی عن عبدالملک بن عبید الصیرفی عن أبیعبدالله قال: إن الناس لو قاسوا
1.. چنانکه خواهید دید در برخی از این احادیث سخن از آن است که امام در پاسخ به یک پرسش، دو گونه جواب بیان فرمودهاند.
2.. روشن است که این دیدگاهی کاملاً نادرست است و دانشوران امامیه از دیرباز به این گونه شبهات پاسخ دادهاند که اینجا جای تفصیل آن نیست. برای بحثی مختصر و مفید دربارۀ پدیدۀ اختلاف روایات و علل آن ر. ک: الرافد فی علم الأصول، ص۲۵ به بعد.
3.. ظاهراً مراد نویسنده «باب اختلافالحدیث» در کتاب نوادرالحکمه است.
4.. تذکر این نکته لازم است که در اسناد این هشت روایت گاه تصحیفات و تحریفاتی دیده میشود که ظاهراً منشأ آن سهو نویسندۀ المحیط یا اشتباه کاتبان بعدی است، ولی در اینجا مجال پرداختن به این تصحیفات نیست. برای نمونه، در نمایۀ مشایخ عباس بن عامر، نام عبدالله بن بکیر وجود دارد که شمار قابل توجهی روایت از او نقل شده است. بر این اساس روشن است که سند نقلشده در متن دچار تصحیف است. ر.ک: برنامۀ «درایة النور»، بخش اسناد، گزینۀ راوی.
5.. این کلمه در نسخه ظاهراً «تسألوا» خوانده میشد، ولی بر اساس قواعد عربی قاعدتاً باید «تسألون» صحیح باشد. این احتمال هم دور از ذهن نیست که اصل کلمه در نوادرالحکمه «اسألوا» بوده و اشتباه در نقل از سوی نویسندۀ المحیط یا کاتبان بعدی رخ داده باشد.
6.. «اگر حادثهای برای شما پیش آمد که ناچار بودید اقدامی در آن انجام دهید و از ما نیز در آن موضوع روایتی به شما نرسیده بود، به روایت عامه از امیرالمؤمنین در آن باره عمل کنید و اگر از امیرالمؤمنین نیز روایتی به شما نرسیده بود، به نظر خود عمل کنید و سپس به جستوجوی حکم آن بپردازید؛ اگر [دانستید] نظر شما درست بوده است [چه بهتر]، وگرنه آنگاه که دیدگاه صحیح را شنیدید، به آن باز میگردید.» این حدیث در جوامع روایی موجود شیعه گزارش نشده است، ولی برای مضمونی که اندکی با آن نزدیک مینماید ر.ک: الکافی، ج۱، ص۳۹۹.