مقدمه
خصوصیت ویژه بصائرالدّرجات۱ همان بحث علوم اهل‌بیت علیهم السلام است که در میان کتب متقدمان، کتابی با این مزیّت و به صورت مجزا وجود ندارد یا حداقل امروزه به دست ما نرسیده است.
یکی از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام ، به نام محمد بن حسن صفّار قمی رحمة الله علیه (متوفای290 ق) این کتاب را حدود 1100سال پیش در قم نوشته و از همان زمان به بعد مورد استفاده محدثان و دانشمندان بزرگ شیعی قرار گرفت؛ محدثان بزرگی همچون شیخ کلینی، شیخ صدوق و شیخ مفید از آن بهره‌مند شدند و جزء منابع برخی جوامع روایی بزرگ شیعه، همچون الکافی، وسائل‌الشیعه و بحارالأنوار قرار گرفت. امروزه نیز برخی مستشرقان و محققان، مانند آندره نیومن۲ و امیر معزّی در مورد آن تحقیقاتی انجام داده‌اند.
یکی از اشکالاتی که در مورد این کتاب مطرح شده این است که یکی از سرشناس‌ترین شاگردان صفّار، یعنی محمد بن حسن بن ولید، معروف به ابن‌ولید که شیخ قمی‌ها و استاد شیخ صدوق بوده است، اجازه نقل این کتاب را به شاگردان خود نمی‌داده و در اصطلاح علم رجال، آن را استثنا می‌کرده است که از آن مطالبی نقل نکنند. برخی همچون پدر علامه مجلسی، دلیل این امر را زیاده‌گویی و غلوّ در مورد اهل‌بیت علیهم السلام می‌دانند. به خاطر جایگاه خاصی که این کتاب در میان مجامع علمی دارد، منشأ این اشکال و جواب آن و هم‌چنین خُرده‌گیری‌های برخی مقالات که
1.. در نسخه‌هایی كه از بصائرالدرجات وجود دارد و نگارنده نیز در تصحیح این كتاب از آن استفاده کرده‌ام، این نام روی صفحات نخست آن نوشته شده است؛ حال آن‌كه كتاب برای نخستین بار با عنوان: «بصائرالدرجات فی فضائل آل‌محمّد» با تحقیق آقای محسن كوچه‌باغی و بعد از آن با عنوان: «بصائرالدرجات الكبری فی فضائل آل‌محمّد علیهم السلام » با تحقیق آقای سیدمحمد معلم به چاپ رسیده است. شایان ذكر است، كه عنوان اصلی كتاب كه در كتب رجالی نیز ثبت شده است، «بصائرالدرجات» است و هیچ قید اضافی در ادامۀ آن نیست. این امر ممكن است به دو جهت باشد: یا این‌كه كتب رجال به نام بصائرالدرجات اكتفا کرده و قید اضافی آن را ذكر نكرده باشند و یا این‌كه قید اضافی از ناحیۀ كاتبان اضافه شده باشد؛ كه البته این احتمال كمی بعید است.
2.. استاد مطالعات اسلامی و ایرانی در دانشگاه ادینبرگ انگلستان، در فصل پنجم كتاب:The formative period of twelver Shiesm-Hadith as discourse between Qum and Baghdad. (دوران شكل‌گیری شیعۀ اثنی‌عشری_ «حدیث» گفتمانِ قم و بغداد) به طور مفصل دربارۀ بصائرالدرجات سخن می‌گوید و روایات آن را به‌وسیلۀ آمار بررسی می‌کند. حجة‌الاسلام سید صادق حسینی‌اشكوری این کتاب را در سال ۱۳۸۳ ترجمه کرد و با عنوان مدرسه قم و بغداد چاپ شد.
