بارزترین آن مقاله آقای حسن انصاری قمی است، نقد و ارزیابی میشود.
منشأ اشکال غلوّ
منشأ بروز اشکال غلوّ در مورد بصائرالدرجات، عبارت رجال نجاشی است، که باعث شده شماری از بزرگان مانند محمدتقی مجلسی درباره بصائرالدرجات اظهاراتی داشته باشند.
نجاشی در رجال در طریق رسیدن خود به کتب صفّار میگوید:
أخبرنا بکتبه کلّها ما خلا بصائرالدرجات أبوالحسین علی بن احمد بن محمد بن طاهر الأشعری القمی قال: حدّثنا محمد بن الحسن بن الولید عنه بها. و أخبرنا أبوعبدالله بن شاذان قال: حدّثنا احمد بن محمد بن یحیى عن أبیه عنه بجمیع کتبه و ببصائرالدرجات.۱
با دقت در عبارت مزبور، معلوم میشود که نجاشی از دو راه به کتب دسترسی پیدا کرده است:
اول: از طریق ابوالحسین علی بن احمد بن محمد بن طاهر قمی _ که همان ابن ابی جِید قمی است _ از ابنولید از صفّار؛ در این طریق نجاشی تصریح دارد که ابنولید همه آثار صفّار جز بصائرالدرجات او را روایت میکرده؛ یعنی ابنولید در اجازه رواییاش برای ابن ابیجید کتاب بصائر را استثنا کرده است.
دوم: از طریق احمد بن محمد بن یحیی الأشعری از پدرش، محمد بن یحیی العطار؛ در این طریق محمد بن یحیی العطار، همه آثار صفّار و از جمله بصائر را از صفّار روایت کرده است.
محمدتقی مجلسی رحمة الله علیه پس از نقل دو طریق نجاشی به صفّار گوید:
و الظاهر أنّ عدم روایة ابنالولید لکتاب بصائرالدرجات لتوهّمه أنّه یقرب من الغلوّ فیهم؛۲احتمال دارد محمد بن حسن ولید، بصائر را به دلیل «غلوّ» و زیاده از حدگویی در شأن ائمه علیهم السلام در این کتاب روایت نکرده است.
تعبیر نجاشی درباره طریق ابنولید موجب این سوءبرداشت شده است که کسی
1.. رجالالنجاشی، ص۳۵۴، رقم ۹۴۸.
2.. روضةالمتّقین، ج۱۴، ص۲۴۰.