فهارسهم من جملة ما یروونه من التصنیفات.1
حاصل کلام شیخ این است که اگر روایت راویِ ضعیف، قرینه نداشته باشد باطل نیست و اصحاب ما در مورد نقل آن، توقف و آن را استثنا میکنند.
مقدمه پنجم به همراه چهار مقدمه پیشین میتوانند مؤید خوبی برای اثبات مدعای ما باشند که استثنائات ابنولید یعنی توقف و این توقف یعنی همان احتیاط. و در مورد کتاب بصائرالدرجات صفّار نیز همین معنا جاریست که ابنولید در مورد آن راه توقف را پیش میگیرد، نه نفی را. به بیانی دیگر، او در مورد مضامین این کتاب، و به عبارتی دقیقتر در مورد منفردات این کتاب، راه احتیاط را پیش گرفته است؛ یعنی التزام به این کتاب را نپذیرفته، و برخی مضامین آن را به گردن نمیگیرد، نه اینکه تمام کتاب را نفی کرده یا حکم به نادرستی آن کند.
پاسخهای دیگر در دفع توهّم غلوّ
افزون بر پاسخ مذکور _ که از طریق مفهوم استثنا نزد ابنولید معلوم شد استثنا یعنی توقف همراه با احتیاط نه سلب کلی، و در نتیجه رد نکردن کتاب بصائر _ میتوان چنین گفت: درست است که ابنولید به احادیث پارهای از کتابهای حدیثی امامیه انتقاداتی داشت، و این به خودی خود در میان همه محدثان معمول بود و نقادان حدیث نظر منفی خود را درباره شماری از روایاتی که به نظر آنان مستند به شیوههای قابل اعتماد، روایت نشده بودند، نظر منفی خود را نشان میدادند، اما در مورد کتاب بصائرالدرجات باید گفت:
اولاً: آنچه در این کتاب به وضوح دیده میشود این است که بسیاری از احادیث این کتاب، را مشایخ شناختهشده امامیه در قم روایت کردهاند و شناخت اینکه آن احادیث در کتابهای آن مشایخ وجود داشتهاند۲ ، برای ابنولید که به همه آن کتابها و منابع دسترسی داشته، کاری آسان بوده است. بسیاری از این احادیث از طرق دیگر روایت میشد و خود ابنولید نیز بسیاری از همین روایات را در ثبت خود
1.. العدّة فی أصول الفقه، ج۱، ص۱۵۱.
2.. همانگونه كه در ذیل هر روایت این كتاب مشاهده خواهید كرد، بیشتر روایات بصائر با همان عبارت و یا با همان مضمون در كتب دیگری همچون الكافی ثقةالإسلام كلینی، كتب شیخ صدوق، الإختصاص شیخ مفید، تفسیر العیّاشی و دیگر كتابهای روایی بزرگان شیعه نقل شده است.