مقایسه خاستگاه‌ها و انواع کتب رجالی شیعه و اهل تسنن، تحقیق جالبی است که البته خارج از بحث این مقاله می‌باشد. هم‌چنان که بعداً نشان خواهیم داد، از آن‌جا که فقهای شیعه برای آگاهی از اعتبار روایتی به اعتبار مخبِر (راوی) نیاز نداشتند، ره‌یافتشان در روایات با آنچه فقهای اهل تسنن و مؤلفان آثار رجالی آنان در پیش گرفته بودند _ مانند طبقات، جرح و تعدیل _ متفاوت بود.
خاستگاه آثار رجالی شیعه
تحقیق درباره شکل‌گیری آثار رجالی شیعه مستلزم مطالعه دقیق کتاب فهرست^۱ محمد بن حسن طوسی (متوفای 1067 م.) و کتاب رجال احمد بن علی نجاشی (متوفای 59-1058 م.) است. در ترسیمِ تصویری روشن از آثار رجالی پیش از غیبت در شیعه، این دو اثر غیرقابل چشم‌پوشی‌اند. مطالعه این متون نشان می‌دهد که نخستین آثار رجالی شیعه احتمالاً به عبدالله بن جبله کنانی (متوفای 834 م.) باز می‌گردد و به طوری که گزارش شده، وی کتابی در رجال نگاشته است.^۲ او معاصر حسن بن علی فضال (متوفای 838 م.) بوده که نگارش کتابی در همان موضوع به وی نیز منسوب است.^۳ منابع شیعه برای حسن بن محبوب (متوفای 838 م.)، صحابی ائمه در همان دوره، اثری رجالی به نام کتاب‌المشیخه ذکر کرده‌اند. به بیان دقیق، کتاب «مشیخه» عبارت است از فهرستی که به جای برشمردن یاران ائمه، شیوخ (اساتید) مصنفان را فهرست می‌کند.^۴ آثار رجالی شیعه هم‌چنین نشان می‌دهند که علی بن حسن فضال (تاریخ وفاتش معلوم نیست) و احمد بن علی عقیقی (متوفای 893 م.) هر دو، در قرن نهم [میلادی] کتاب‌های رجالی تصنیف کرده‌اند.^۵ هم‌چنین گزارش شده که علی بن