مقدمه
در نظام فکری اسلام، حدیث بعد از قرآن، مهم‌تر‌ین منبع شناخت شر‌یعت و معرفت به شمار می‌آید۱ . اهمیت و ضرورت بهره‌مندی از آموزه‌های حدیث، به عنوان یکی از مبانی فکری، نزد دانشیان مسلمان در تمامی دانش‌های اسلامی، امری پذیرفته‌شده است؛ و از آن‌جا که اسلامی تلقی‌شدن دانش یا نظریه‌ای در فرهنگ اسلامی، وابستگی شدیدی به تعلق و حضور حدیث _ افزون بر قرآن _ در بنیادهای نظری آن دارد۲ ، دانشوران مسلمان خود را بی‌نیاز از شناخت حدیث و مسائل آن ندانسته و هماره حدیث‌پژوهی را در قالب جریان پویایی، مورد توجه و اهتمام نظری۳ و عملی خود قرار دادند، و از گذشته تا به امروز دستاوردهای حدیث‌پژوهی آنان در تارک تراث اسلامی می‌درخشد۴ . این تلاش‌ها و کوشش‌ها خود دلیلی استوار و نشانی گویا بر پیش‌فرض اعتبار و حجیت حدیث نزد عالمان مسلمان دارد که مبتنی بر آن، به پژوهش درباره حدیث پرداخته‌اند۵ . در میان برخی از متفکران اسلامی در قرن دوم و نهم هجری۶ و کم و بیش در دوره معاصر، حدیث‌پژوهی گاه با مسائل و شبهاتی همانند تشکیک در حجیت سنت۷ ، قرآن‌بسندگی۸ ، دوگانگی منبعیت کتاب و سنت۹ ، عصری‌بودن سنت و... روبه‌رو شد، و نقدها و پاسخ‌های از سوی موافقان و مخالفان را برتابید۱۰ که می‌توان از این جریان به عنوان چالش درونی کوتاه مدت‌حدیث‌پژوهی در جهان اسلام یاد کرد. با این‌که این جریان ریشه‌ای تاریخی و کهن دارد، لکن با استقبال چندانی مواجه نشد.
1.. ر.ک: مكانة السنة فی الاسلام؛ السنة النبویة الشریفة حقیقتها و مكانتها عند المسلمین؛ السنة و مكانتها فی التشریع الاسلامی.
2.. ر.ک: الحدیث النبوی و منزلته فی الفكر الاسلامی المعاصر؛ السنّة حجیتها و مکانتها فى الاسلام و الردّ على منکریه.
3.. دانش های حدیثی؛ گذشته، حال، آینده، ص۲ - ۲۴.
4..تاریخ نگارش های عربی، ج۱،ص۱۲۳ به بعد.
5.. در باب نظریه اعتبار در علوم حدیث بنگرید: نظریة الاعتبار فی العلوم الإسلامیة، ص۲۶۵- ۳۹۹.
6.. الام، ج۷، ص۲۸۷؛ مفتاح الجنة فی الاحتجاج بالسنة.
7.. آثار متعددی در اثبات اعتبار سنّت در اندیشه اسلامی نوشته شده است، برای نمونه نک:حجیة السنة؛ السنة النبویةحجیة السنّة؛ السنّة حجیة و تدویناً؛ السنّة بین الاصول و التاریخ.
8...القرآنیون و شبهاتهم حول السنّة؛جریانشناسی قرآن‌بسندگی در دو قرن اخیر، نگاهی به شبه‌قارۀ هند و كشورهای عربی؛ الإسلام هو القرآن وحده (آراء و أفکار)؛ رابطه متقابل کتاب و سنّت،ص ۲۰۷- ۲۲۱؛ نظریة السنة فی الفکر الامامی الشیعی التكون والصیرورة، ص۶۱۲- ۶۳۸.
9.. دوگانه انگاری منبعیت حجیت قرآن و سنت، ص۲۵۱- ۲۸۸.
10.. برای گزارشی جامع از این كوششها بنگرید: دانشنامه جهان اسلام، ج۱۲، ص۷۵۶ به بعد.
