روست که هیچ یک از فضایل گزارش‌شده درباره امیرالمؤمنین علیه السلام از نگاه سید، دور از ذهن نیست؛ به‌ویژه آن‌که بسیاری از این‌گونه روایت‌ها را سنّیان روایت کرده‌اند که در گزارش چنین مناقبی، انگشت تهمت به سوی آنان نشانه نمی‌رود.۱
ج) چرایی پیدایش «غلو»
به باور سیّد وجود همین برتری‌ها، فضایل و ویژگی‌های خدادادی است که سبب شده است برخی که می‌پنداشتند چنین ویژگی‌ها در بشر گرد نمی‌آید، درباره آن حضرت به غلوّ گرایند و آن حضرت را خدا و آفریدگار نامند! با این همه، سید از این نکته اظهار شگفتی می‌کند که با وجود برتری رسول‌خدا صلی الله علیه وآله بر امیرالمؤمنین علیه السلام چرا درباره رسول‌اکرم صلی الله علیه وآله پدیده غلوّ دیده نمی‌شود؟ و خود در پاسخ، این گمانه را فراز می‌آورد که:
شاید خداوند از آن‌جا که می‌دانست گروهی امیرالمؤمنین علیه السلام را از رتبت خویش پایین‌تر می‌شمارند و حق وی را نمی‌گزارند، آن اندازه از کرامت‌ها به آن حضرت عطا فرمود تا حجت بر همگان آشکار گردد.۲
و به دیگر سخن، بروزیافتن این اندازه از فضایل و اشتهار آن در درازنای روزگار، به باور سید حکمتی الهی بوده است.۳
یادآوری
در این‌جا باید یک نکته را یادآوری کنیم و آن این است که ادبیات فضایل و مناقب‌نگاری در یک نگاه فراگیر و با در نظر گرفتن پیشینه آن در تاریخ شیعه و روند آن در روزگار نزدیک به سید، از نگاه ما شاخه‌ای از جریان فکری _ فرهنگی‌ای به شمار می‌آید که رسالت آن، پاسخ به شبهه‌ها و ستیزهای اهل‌سنت و رویارویی با یورش تبلیغاتی آنان به جامعه شیعی بوده است. پس از این در فصلی دیگر، به ارزیابی این جریان خواهیم پرداخت، اما همین اندازه در این‌جا گوش‌زد کنیم که نقش سید در روند ادبیات مناقب‌نگاری، نقشی برجسته است و وی با نگارش کتاب‌هایی چند در این
1.. سعدالسعود، ص۲۰۴.
2.. الطرائف، ص۳۲.
3.. این دیدگاه سید را مقایسه کنید با ارزیابی جامعه‌شناختی ابن‌ابی‌الحدید از پدیدۀ «غلوّ» در شرح ابن‌ابی‌الحدید، ج۷، ص۵۱.
