تعریف «تخریج حدیث»
نگارنده در میان شیعه به تعریفی برای «تخریج حدیث» دست نیافته است. از اهل‌سنت نیز قدمای ایشان اگر چه این لفظ را بسیار به کار برده‌اند، اما تعریفی برای آن ارائه نکرده‌اند. این لفظ در ابتدا بین ایشان در معنایی مترادف با «اخراج حدیث» استعمال می‌شده است. اخراج حدیث، یعنی ابراز و روایت حدیث با ذکر رجالی که حدیث از طریق آن‌ها به دست ناقل رسیده است،
پس، وقتی می‌گویند: «هذا حدیث أخرجه البخاری أو خرّجه البخاری»، یعنی: این حدیثی است که بخاری با سندی مستقل آن را روایت کرده است.۱
سخاوی، از متأخران اهل‌سنت، اصطلاح «تخریج» را به معنای بیرون‌آوردن احادیث از انواع کتاب‌های حدیثی و روایت آن‌ها با سند از کتاب‌های مزبور دانسته است.۲
دکترمحمود طحّان _ از علمای معاصر اهل‌سنت_ معتقد است که در قرون اخیر «تخریج» به معنای راهنمایی به سوی مواضع حدیث در مصادری است که آن را با سندی مستقل نقل کرده‌اند؛ یعنی حدیث را از کتاب‌های نگاشته‌شده پیش از خود نقل نکرده‌اند (هو الدلالة علی موضع الحدیث فی مصادره الأصلیة التی أخرجته بسنده ثم بیان مرتبته عند الحاجة).۳ راهنمایی مورد اشاره بعد از نقل یک مرتبه حدیث می‌تواند به دو صورت باشد:
1. گزارشی از مواضع اختلاف سند در سایر مصادر؛ چنان‌که اغلب نیز این‌گونه است و در زمان معاصر، پاورقی کتاب‌های حدیثی بعد از ضبط نسخه بدل، بیشتر به همین امر اختصاص می‌یابد.۴
2. نقل مجدد تمام حدیث از سایر مصادر که اغلب با اختلاف لفظ در متن حدیث توجیه‌پذیر است وگرنه به صِرف اختلاف در سند، نقل مجدد حدیث امری بیهوده به نظر می‌رسد.
1.. نک. اُصول‌التخریج و دراسةالأسانید، ص۹.
2.. به نقل از کتاب پیشین.
3.. اصول‌التخریج و دراسة‌الاسانید، ص۱۰.
4.. البته به زودی به هنگام ذکر نمونه‌هایی از تخریج حدیث، خوانندگان محترم خواهند دید که بعضی از معاصران، گزارش مزبور را به صورت نادرست ارائه کرده‌اند.
