تخريج حديث و قواعد آن - صفحه 65

چنان‌که، ملاحظه می‌شود، در عبارت مذکور ابتدا به موضع تکرار این حدیث با اختلافی در سند اشاره شده است؛ سپس در عبارتی که برای تخریج حدیث نگاشته‌اند، ابتدای سند شیخ‌صدوق در کتاب ثواب‌الاعمال را تا موضع مشترک با سند ‌کلینی به جهت اختصار حذف و به جای آن از عبارت «بسنده» استفاده نموده‌اند. واضح است که با عبارت مذکور، فایده از پیش‌گفته تحصیل نمی‌شود و خواننده نیز از مراجعه به کتاب ثواب‌الاعمال بی‌نیاز نخواهد شد. در واقع، عبارت نگاشته‌شده فرق چندانی با مجرد ذکر آدرس کتاب ثواب‌الاعمال ندارد.
بعد از این در ادامه تخریج، به دو حدیث دیگر به صِرف اشتراک در سطر اول از حدیث مورد بحث، ارجاع داده شده است؛ دو حدیث مزبور از امامی دیگر، یعنی امام‌صادق علیه السلام و با سندهایی کاملاً متفاوت نقل شده‌اند و سطر اول از حدیث نیز هیچ ارتباطی با موضوع ثواب صدقه و برتری آن نسبت به حج که موضوع اصلی حدیث است، ندارد؛ از این رو، چنین ارجاعی به هیچ ‌وجه نمی‌تواند در محدوده تخریج حدیث، ولو به جهت معنا (= شواهد) قرار بگیرد و نگارنده نتوانست برای آن فایده‌ای تصور نماید.
در انتها نیز به دو واسطه متأخر، یعنی الوافی و الوسائل ارجاع داده شده که به غیر از در دست‌رس‌بودن این دو کتاب و کثرت مراجعه به آن‌ها (به‌خصوص الوسائل) می‌توان آن‌ها را نسخه‌ای معتبر از منابع مورد استفاده‌شان دانست.
نمونه دوم: محمد بن یعقوب، عن محمّد بن یحیی، عن محمّد بن أحمد بن یحیی، عن جعفر بن إبراهیم بن محمّد الهمدانی و کان معنا حاجاً قال: کتبت إلی أبی‌الحسن علیه السلام علی یدی أبی: جعلت فداک إنّ أصحابنا اختلفوا فی الصاع بعضهم یقول:... . و رواه الصدوق بإسناده عن محمّد بن أحمد بن یحیی، و رواه فی معانی‌الأخبار و فی عیون‌الأخبار عن أبیه و محمّد بن الحسن، عن محمّد بن یحیی و أحمد بن إدریس، عن محمّد بن أحمد بن یحیی.۱
چنان‌که ملاحظه می‌شود شیخ‌حرّعاملی در تخریج حدیث مذکور، ابتدا به نقل آن به شکل تعلیق در کتاب الفقیه اشاره کرده‌اند. سپس در ادامه، سند شیخ‌صدوق را در دو کتاب معانی‌الأخبار و عیون‌الأخبار از ابتدا تا موضع مشترک با سند ‌کلینی ذکر کرده است.

1.. وسائل‌الشیعه، ج۶، ص۲۳۶، ح۱۲۱۸۲.

صفحه از 72