تضارب آراي رجالي امام خميني و آيةالله خويي در باره محمد بن اسماعيل، استاد کليني - صفحه 137

میرداماد (م1041ق): او اصرار می‌ورزد که طریق محمد بن اسماعیل نیشابوری صحیح است؛ نه این که آن گونه که برخی پنداشته‌اند، حسن باشد و از وی به فردی فاضل، متکلّم، بارع، پرهیزکار، محدّث، جلیل القدر، شیخ بزرگ، شاگرد ویژه فضل بن شاذان و زبانزد بین امامیه، تعبیر کرده است. ۱
حرّعاملی (م1104ق) می‌نویسد:
اصحاب متأخر ما همگی احادیث محمد بن اسماعیل را حسن و برخی صحیح می‌دانند و این طبق قاعده توثیق وی است. او راوی احادیث قوی است و از اشخاص ضعیف به نقل نمی‌پردازد.۲
وحید بهبهانی (م1205ق) بر این باور است که:
مشهور این است که احادیث وی جزو صحاح است؛ چنان که مختار علامه حلی و میرداماد است. وطبق دیدگاه و معیارهای ما نیز حدیثش صحیح به شمار می‌آید.
وی سپس پنج دلیل از کتاب معراج الکمال برای صحت روایات محمد بن اسماعیل بر می‌شمرد.۳
ملا علی کنی (م1306ق) می‌نویسد:
گروهی از فضلا، سندی را که محمد بن اسماعیل در آن قرار گرفته، صحیح می‌دانند؛ چه آنهایی را که کلینی از او نقل کرده و یا غیر آن؛ مانند اخباری که توسط کشّی از او گزارش شده است.۴

ج) لقب محمد بن اسماعیل حاوی والامقامی وی

شیخ طوسی، لقب محمد بن اسماعیل را بنا بر رهنمود کتاب‌های رجالی پیشینیان، بندفر ثبت کرده است. میرداماد و وحید بهبهانی نیز به نقل از وی همان را درج کرده‌اند.۵

1.. تعلیقة علی منهج المقال، ص۲۹۹.

2.. الرواشح السماویه، ص۱۲۳.

3.. وسائل الشیعة، ج۳۰، ص۴۶۱، خاتمه الكتاب.

4.. توضیح المقال، ص۱۵۰.

5.. رجال الطوسی، ش۶۲۸۰؛ الرواشح السماویه، ص۱۲۰، تعلیقة علی منهج المقال، ص۲۹۷.

صفحه از 144