761 حدیث به شمار آورده۱ و عبد الرسول غفّار، 831 مورد شناسانده است.۲ کلینی در اکثر قریب به اتّفاق اوقات، بی‌واسطه و در چند مورد نیز با واسطه محمد بن یحیی از محمد بن اسماعیل نقل کرده است.۳
افزون بر امام خمینی بسیاری از محقّقان دیگر، مانند: صاحب معالم، وحید بهبهانی، ملّا علی کنی، نمازی شاهرودی و... نقل صدها روایت کلینی از محمد بن اسماعیل و گزیده و دست چین بودن آن اخبار را، استدلالی بر والامقامی و سبب توثیق و بیانگر جلالت وبزرگی وی می‌دانند؛۴ به عنوان نمونه ملّاعلی کنی می‌نویسد:
از وظایف علم رجال، تشخیص صفات راویان است، و روایاتی که محمد بن اسماعیل در سند آن قرار گرفته، به قراین فراوان از جهت وی معتبر هستند. اگر ما در اصطلاح متأخران آنها را صحیح تلقی نکنیم، دست کم در اصطلاح متقدّمان صحیح‌اند. نقل فزون صدها روایت توسط کلینی از وی حاوی اعتماد به وی است.۵
3.مجهول الطرفین بودن منبع فتاوی کلینی
در پاسخ به سخن آیةالله خویی که در باره نقل کلینی از محمد بن اسماعیل، گفته بودند: «معلوم نیست کلینی به استناد روایتی که محمد بن اسماعیل منحصر در نقل است، فتوای به الزامات دینی و حلال و حرام الهی داده باشد»، یاد آور می‌شود که عدم استناد به اخبار محمد بن اسماعیل هم دارای دلیل نیست؛ زیرا در آن برهه زمانی،کتاب‌های اجتهادی به شیوه امروز _ که منبع استدلال و استنباط مجتهد را نشان می‌دهد _ نگارش نشده‌اند.
4.تعهّد کلینی در نقل اخبار صحیح
با توجه به این که کلینی در مقدمه کتاب الکافی تصریح کرده است که تقاضا کننده‌ای از او درخواست کرده، کتابی را تدوین نماید که مشتمل بر اخبار صحیح از معصومان باشد و او هم بدان درخواست پاسخ مثبت داده است، و در عین حال، بسیار از محمد بن
1.. معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۹۰، ش۱۰۲۶۱.
2.. الکلینی و الکافی، ص۱۷۹.
3.. الکافی، ج۶، ص۲۷۶، ح ۳، ص۲۸۷، ح ۷.
4.. تعلیقة علی منهج المقال، ص۲۹۹؛ منتقی الجمان، ج۱، ص۴۵؛ مستدركات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۴۵۷، ش۱۲۶۸۲.
5.. توضیح المقال فی علم الرجال، ص۱۵۰.
