جمع‌بندی و تبیین دقیق معنایی جامع برای اصطلاح قوی
بنا بر آنچه گذشت، شاید بتوان گفت علّت ابداع این اصطلاح، آن بود که بعضی از اسانید به دلیل ترکیبی از راویان امامی یا غیر امامی، و اختلاف مراتب تعدیل و مدح در هیچ یک از اقسام احادیث صحیح، حسن و موثق نمی‌گنجیدند، اگر چه در نزد آنان از مصادیق ضعیف نیز محسوب نمی‌شدند۱ و حتی نسبتشان با آنها تباین بود.۲ از این رو، بزرگانی چون شیخ بهایی به این تقسیم‌بندی همت گماشتند. البتّه علما پیش از این تقسیم‌بندی و حتّی پس از آن با توجّه به تبعیّت نتیجه از اخسّ مقدّمات، بر مبنای اختلاف موجود میان اخسّ بودن حسن یا موثّق، روایت را به یکی از آن دو قسم ملحق می‌کردند.۳ به هر روی، این تقسیم‌بندی در برهه‌ای از تاریخ مورد توجّه قرار گرفت و برخی فقها نیز آن را در متون خویش به کار بستند. حتی در لؤلؤة البحرین در باب ارزیابی و تقسیم بندی احادیث کافی، تعداد احادیث قوی آن 302 حدیث اعلام شده است.۴
اما این اصطلاح، چندان که شاید، با اقبال حدیث شناسان رو به رو نشد. شاید بتوان گفت یکی از عللی که موجب شد این اصطلاح نتواند جایگاه خود را بیابد، این بود که نبود ذمّ برای راوی، مایه مدح وی نیست تا نقشی در ارزیابی مثبت حدیث داشته باشد.۵ البته میرداماد این دلیل را وهمی بیش نمی‌داند و آن را نمی‌پذیرد.۶
در جمع‌بندی و تبیین معنای دقیق اصطلاح قوی، چکیده و عصاره مجموع تعاریف مطرح شده عبارت است از:
_ روایت امامی غیر ممدوح و غیر مذموم؛
_ روایت امامی ممدوح به حدی که به مرتبه حدیث حسن نرسد؛
_ روایت غیر امامی ممدوح.
حال هر یک از موارد فوق با یکدیگر ترکیب شود، یا با روایت راویان ثقه امامی یا غیر امامی ممزوج گردند، همچنان باز، ارزیابی سند قوی خواهد شد. لذا نقطه ثقل در تعریف
1.. طرائف المقال، ج۲، ص۲۴۹؛ الجوهرة العزیزة فی شرح الوجیزة، ج۲، ص۳۷۶.
2.. الرواشح السماویة، ص۷۳.
3.. ر.ک: قوانین الأصول، ص۴۸۳؛ الوجیزة فی علم الدرایة، حائری اصفهانی، ج۲، ص۵۳۱؛ الجوهرة العزیزة فی شرح الوجیزة، ج۲، ص۳۷۷؛ نهایة الدرایة، ص۲۶۶-۲۶۷؛ الرواشح السماویة، ص۱۸۶.
4.. خاتمة مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۰۵؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۲۴۵.
5.. ر.ک: الفن الثانی من القوامیس، ج۲، ص۱۵۳.
6.. الرواشح السماویة، ص۷۴.
