پیوسته مطیع و فرمان‌بردار است. تنها اختیاری که به او داده شده، این است که بندگی یا تبعیت این را برگزیند یا آن را. یعنی، انتخاب سرپرست، فرمانده بر عهده انسان است. او می‌تواند رهبری و فرماندهی عقل را بپذیرد، یا امارت و رهبری نفس را. بنابراین، آزادی آن‌گونه که به نظر برخی، به مفهوم رهایی از هرگونه قید و بند و باید و نباید است، هرگز تحقق خارجی نمی‌یابد؛ زیرا هر انسانی یا براساس دستور عقل کاری را انجام می‌دهد، یا برطبق هوا و هوس.
قرآن کریم انسان‌ها را دائماً تابع و پیرو، یا به بیان ساده‌تر دنباله‌رو دانسته است. برخی دنباله‌رو حقّ‌اند ^۱ و برخی دنباله‌رو هوای نفس، تا آنجا که خواهش‌های نفس خویش را می‌پرسند ^۲ و برخش شهوت‌پرست‌اند^۳ و برخی از شیطان پیروی می‌کنند ^۴ . بر اساس منطق قرآنی همة انسان‌ها پیروند. پس آزادی آن‌ها در انتخاب مُراد و راهبر متجلی می‌شود.
براین‌اساس، امام حسن علیه السلام در این سخن زیبای خود، رهایی از سلطه و فرمان شکم و آزادی از اسارت آن را از ویژگی‌های برادر خویش برشمرده است؛ زیرا میل به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، اگر با معیارهای عقلی و دینی

مطلوب او دنیا باشد، ارزش وی به اندازه دنیاست و اگر مطلوب وی آخرت باشد، ارزش او با آخرت برابری میکند. پس بر اساس حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام که گذشت، هر انسانی با عمل خویش ارزش خود را تعیین میکند. آن کس که دنیا را حقیر بشمارد، از رسیدن به آن شادمان نمیشود و با از دست دادن آن محزون نخواهد شد^۱ و عمر گران‌مایه خویش را برای رسیدن به آن صرف نخواهد کرد؛ و نیز به هر اندازه دنیا در نظر انسان محبوب‌تر باشد، خود او در نزد خدا و اولیای او مبغوضتر است و به هر اندازه دنیا در نزد وی خوارتر و بی‌مقدارتر باشد، در نزد خدا و اولیای الهی محبوبتر خواهد بود.

رهایی از اسارت شکم

كان خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ بَطْنِهِ

ترجمه و شرح

«[برادرم] از سلطه شکم خویش خارج بود».
امام حسن مجتبی علیه السلام دومین ویژگی برادر خود را رهایی از سلطه شکم دانسته است. چه بسیار آدمیانی که در برابر خواسته شکم خویش فرمان‌بُردارند و همچون اسیری مطیع و منقاد در پی برآوردن خواسته‌های شکم خویش‌اند.
به طور کلی، انسان‌ها از دو حال خارج نیستند: یا مطیع دستورهای عقل خویش‌اند، یا از هوای نفس خود فرمان می‌برند. به‌عبارت‌دیگر، انسان