البته علامه مجلسی معنای دیگری برای عبارت «وَلَا يَتَسَخَّطُ وَلَا يَتَبَرَّمُ» در این حدیث برشمرده است. وی در توضیح این عبارت می‌گوید: «از آزار و اذیت خلایق خشمگین نمیشد و از بسیاریِ سؤال آنان به ستوه نمیآمد»^۱ ؛ اما به نظر می‌رسد که این معنا با عبارت پیشین سازگاری ندارد و این دو ویژگی به‌طور مطلق پذیرفتنی نیست.

کم‌حرفی

كان أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَمَّاتاً

ترجمه و شرح

«در بیشتر عمرش اهل سکوت بود».
یکی از مراحل مقدماتی سلوک الی‌الله، که زمینه دوری از گناه و غفلت را فراهم می‌کند و مانع از فراموشی پروردگار میشود، سکوت و خاموشی است. به‌‌عبارت دیگر، خاموشی برای سالک الی‌الله به معنای بیکاری یا بی‌دانشی نیست، بلکه نشانه اشتغال به یاد خداست.^۲ ازاین‌رو، پُرگویی نشانه کم‌خردی، و خاموشی نشانه هوشمندی و میوه خردمندی است.^۳ انسان هوشمند و خردمند، با سکوت خویش، خود را از ارتکاب خطا و اشتباه مصون می‌دارد، مانع از اشتغالات خویش به امور نامهم میشود، تفکر را پیشه خود می‌سازد، و با این شیوه و روش بر هیبت و عظمت خویش در نظر دیگران میافزاید و محبت خود را در دل آنان میکارد. منافع بسیارِ

معناست که انتظار نداشتن از دنیا و وابسته نبودن به آن، با درخواست از خدا منافات ندارد و انسان میتواند بیشترین مواهب را از خدا بخواهد؛ اما دل در گرو آن‌ها نداشته باشد، راضی به رضای دوست بوده، حکمت و مصلحت‌سنجی او را بر آنچه خود برای خویش میپسندد ترجیح دهد؛ و بداند «او مو میبیند و خدای حکیم پیچش مو». در سورة بقره با تلاوت جملهای از پروردگار متعال مفهوم این ضرب‌المثل برای ما تداعی میشود آنگاه که میخوانیم:
(... عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)؛ «چه بسا چيزى را دوست نداريد در حالی که برای شما خير است؛ و چه بسا چيزى را دوست داريد در حالی که براى شما شرّ است و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد»^۱.
نتیجه آنکه باید خواستار نعمت‌های خدا در دنیا و آخرت بود؛ اما از بخشش ناچیز و دون انتظار شکایت نکرد و دلبستگی و وابستگی به مواهب دنیوی را ـ که خداوند به ایشان می‌بخشد ـ از خود دور ساخت و در مسیر دستیابی به اهداف صبور بود. این معنا را قرآن کریم در زیباترین و درعین‌حال کوتاهترین عبارت این‌گونه بیان میکند:
(لِكَيْلا تَأْسَوْاْ عَلىَ‏ مَا فَاتَكُمْ وَ لَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاكُمْ) ؛^۲«تا بر آنچه از دست داده‏ايد تأسف نخوريد و به آنچه به شما داده شده است، دلبسته و شادمان نباشيد».