روشن شده است^۱ که زمینهساز منازعه و خصومت خواهد بود. ابن‌ابی‌الحدید معتزلی نیز در معنای جدال میگوید: گفت‌وگویی است که حق در آن قصد نشده باشد، بلکه هدف از آن اثبات رأی و نظر خود باشد که به مجادله و نزاع بینجامد.^۲ برخی دیگر، مراء را مجادلهای دانسته‌اند که رد کلام طرف مقابل و تحقیر صاحب کلام هدف آن باشد.^۳

ترجمه و شرح

«[از ویژگی‌های برادرم این بود که] در گفت‌وگوهای مجادله‌آمیز وارد نمی‌شد».
از نکات حایز اهمیت در مراء این است که استمرار گفتگوی توأم با احتجاج، اگر حق در آن آشکار شده باشد، نه تنها سودی ندارد بلکه زیانبار است. ازاین‌رو دست برداشتن از آن و نیز ورود نکردن به مجادلة دیگران، بهترین راه برای پایان بخشیدن به آن است. چه، در غیر این صورت کدورت و کینه و نزاع، سرانجام ناخوشایند آن خواهد بود. پس دست برداشتن از آن و نیز وارد نشدن به مجادلة دیگران نشانه خردمندی آدمی است. در روایات، تأکید بسیاری بر پرهیز از مراء و مجادله شده است و فضایل بسیاری برای آن برشمرده‌ شده است. اینکه ترک مجادله لازمه کمال یافتن حقیقت ایمان، و دوری از آن نشانه ورع و پرهیزگاری است، دو نمونه از تأکیدات روایی است که از زبان معصومان علیهم السلام، بیان شده است.^۴

کم‌خردی است و خطاها و لغزشهای بسیار با خود می‌آورد؛ از چشم دیگران میاندازد و بذر بیزاری و انزجار از خود را در دل دیگران میپراکند؛ و آدمی را به یاد ضرب‌المثلی معروف میاندازد که: «ازقضا سرکنگبین صفرا فزود». در حالی که حکما از زمانهای دور گفتهاند: «کم گوی و گزیده گوی چون دُر». همچنین، از لقمان حکیم نقل شده است که «اگر سخن گفتن چون نقره است، خاموشی چون زر پُربهاست». ^۱
کوتاه سخن آنکه خاموشیِ بسیار و سخن گفتنِ کم به آدمی اجازه میدهد تا پیش از آنکه لب به سخن بگشاید، بیندیشد و در مفاهیم صریح و ضمنی کلام خود و عواقب و نتایج آن تأمل کند. این امر سخنان او را حکمت‌آمیزتر و در نتیجه سودمندتر می‌سازد و وی را کمتر به اشتباه مبتلا ساخته، زمینة ندامت و پشیمانی را به حداقل میرساند، چنان‌که در حدیث مشهور از امام علی علیه السلام آمده است: «عاقل پیش از سخن گفتن میاندیشد و احمق پس از آن».^۲ دقت و تأمل پیش از سخن گفتن، سنجیده و خردمندانه بودن سخن او را نیز تضمین می‌کند و برتری، یا به تعبیر امام حسن مجتبی علیه السلام، پیروزی او را بر هم‌صحبتان در پی خواهد داشت.

پرهیز از مجادله

كان لَا يَدْخُلُ فِي مِرَاءٍ

واژه‌شناسی

«مراء» در لغت به مجادله در گفت‌وگو گفته می‌شود پس از آنکه حق