کاربردی برای آزمودن میزان تنبلی و کسالت خود و دیگران را از حدیث گران‌سنگ علوی میتوان فراگرفت. امام علی علیه السلام میفرماید: به تأخير افكندن كار، نشانة تنبلی است.^۱ با ملاکی که در این حدیث تعیین شده است، می‌توان آزمود که تا چه اندازه و در چه وقت‌هایی به تنبلی و سستی مبتلا می‌شویم.

دوری از عجله و شتاب

كَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً فِيمَا يَقَعُ الْعُذْرُ فِي مِثْلِهِ حَتَّى يَرَى اعْتِذَاراً

ترجمه و شرح

«در ملامت و سرزنش کسی که برای تقصیر خود عذر داشت شتاب نمی‌کرد تا زمانی که فرد برای آن عذر بیاورد».
روحیه لطیف و مهرورزیِ کسی که افتخار برادری با امام حسن مجتبی علیه السلام داشت، او را به این صفت نیک آراسته بود که در سرزنش اهل تقصیر شتاب نمی‌کرد و مجال عذرخواهی یا عذرتراشی به آنان می‌داد. این ویژگی برادر امام علیه السلام از شدت محبت و علاقه او به برادران حکایت می‌کرد.
یکی از شخصیت‌های بارز در بخشش تقصیر و عذرتراشی، «مادر» است. بیشترِ مادران نه‌تنها از تقصیر فرزندان خود به‌آسانی درمی‌گذرند و آنان را سرزنش نمی‌کنند، بلکه می‌کوشند تا برای کوتاهی آنان عذری بتراشند. دلیل این‌گونه رفتار چیزی نیست جز شدت محبت و دوستی مادران به فرزندانشان. جامعة ایمانی، بر محور محبت و مهرورزی به همنوعان و مؤمنان دیگر استوار است. بدیهی است اگر چنان‌که گفتیم،

جنگاوری و نفوذناپذیری مؤمنان در جنگ با کفار و مشرکان از ویژگی‌های آنان است. سمبل چنین شخصیتی را میتوان در وجود امام علی علیه السلام یافت. قرآن کریم در سوره مائده، صفات آن دسته از مؤمنانی که خداوند آن‌ها را دوست دارد این‌گونه بر می‌شمرد:
«اى اهل‌ ايمان، هركه از ميان شما از دين برگشت، به‌زودى خداوند گروهى را بياورد كه آن¬ها را دوست مى‏دارد و آنان نيز خدا را دوست مى‏دارند. با اهل ايمان فروتن و با كافران سرسخت‌اند؛ در راه خدا جهاد مى‏كنند و از ملامت ملامت‌گران هراسى ندارند و اين فضل خداست كه او به هركه خواهد مى‏دهد و خدا وسعت‌بخش آگاه است».^۱
البته جدیت مؤمن فقط به هنگام جنگ با دشمن نیست، بلکه آنگاه که هنگام کار و تلاش باشد نیز او پیشتاز است و از هرگونه سستی و راحت طلبی به دور است و همواره سرزنده و کوشا و با نشاط است.^۲ کار را عبادت و تنبلی و سستی و کسالت را شیوه و روش منافقان و سست عنصران میداند. او میداند که تنبلی و کسالت او را از منفعت دنیا و آخرت محروم میکند^۳ و لذا مراقب است تا در دام آن گرفتار نیاید. نکتة بسیار زیبا و