نقشه 5 : خطّ سير كاروان حسينى از مدينه تا بازگشت به مدينه
پس از شهادت امام حسين صلى اللَّه عليه وآله و يارانش ، بازماندگان اهل بيت عليهم السلام همچنان به طىّ طريق ادامه دادند . آنها را از مسيرى هفتاد كيلومترى از كربلا به كوفه آوردند و سپس روانه شام ساختند . مسير حركت اهل بيت از كوفه به شام ، در منابع معتبر نيامده و قرائن اطمينانبخشى نيز در باره آن ، در ميان نيست . مسير كوفه تا شام ، سه راه اصلى دارد كه هر كدام از آنها در بخشى از مسير ، فرعىهاى كوتاه و بلندى نيز داشتهاند .
1 . راه باديه
اين مسير ، تقريباً مستقيمترين و كوتاهترين راه بين كوفه و شام است : حدود 923 كيلومتر ، با مشكل گذر از بيابان سوزان «بادية الشام» .
2 . راه كناره فرات
اين مسير ، امكانات بهترى داشته و از چند شهر مىگذشته است تا به دمشق برسد . طول تقريبى آن (با توجّه به انشعابهاى متعدّدش ، 1190 تا 1333 كيلومتر است .
3 . راه كناره دجله (راه سلطانى)
اين مسير ، با طول تقريبى 1545 كيلومتر ، طولانىترين راه بين كوفه و شام است و از شهرهاى بسيارى مىگذرد و در برخى منابع ضعيف و به تبع آن در افواه عمومى ، به عنوان مسير حركت اسيران مطرح است .
چنان كه در دانشنامه امام حسين عليه السلام بحث كردهايم ، به دليل نبود دلايل قابل اعتماد ، در باره هيچ يك از اين سه مسير ، نمىتوان اظهار نظر قطعى كرد ؛ ولى عبور كاروان اسيران كربلا از مسير باديه ، احتمال بيشترى را به خود اختصاص مىدهد .
بر اساس نقشه ويژه دانشنامه امام حسين عليه السلام (نقشه پيشِ رو) ، فاصله ميان دمشق تا مدينه ، تقريباً 1229 كيلومتر است و با احتساب دمشق و مدينه ، شامل 32 منزل بوده است . كاروان اسيران ، در بازگشت از شام ، قطعاً اين مقدار مسير را پيمودهاند و چنانچه در ضمن حركت ، به كربلا هم رفته باشند ، مسير بسيار طولانىترى را سپرى كردهاند .
حركت پُر رنج خانواده امام عليه السلام و همراهانشان ، از مدينه آغاز شد و به مدينه نيز ختم گرديد و حدّ اقلّ مسيرى كه اين بزرگواران طى كردهاند (با فرض رفتن از كوفه به دمشق از كوتاهترين مسير ، يعنى راه باديه ، و عدم احتساب رفتن مجدّد به كربلا) ، حدود 4100 كيلومتر است ، با اين محاسبه : 431 كيلومتر (از مدينه به مكّه) + 1447 كيلومتر (از مكّه به كربلا) + 70 كيلومتر (از كربلا به كوفه) + 923 كيلومتر (از كوفه به دمشق از راه باديه) + 1229 كيلومتر (از دمشق به مدينه) = 4100 كيلومتر .
